آریا بانو - جدیدترین آمار سازمان بهداشت جهانی از افزایش شمار کودکان مبتلا به سوء تغذیه در جهان پس از شیوع کرونا حکایت دارد.

سازمان جهانی بهداشت در جدیدترین گزارش خود شرایط سوء تغذیه در میان کودکان جهان را اسفناک خواند.
بر این اساس، آمار‌های جهانی نشان می‌دهد 144 میلیون کودک زیر 5 سال در جهان از قامت کوتاه و 47 میلیون کودک از اندام نحیف و ضعیف برخوردارند.
سازمان جهانی بهداشت در تعریف خود از سوء تغذیه آورده است: سوء تغذیه به تمامی اشکالی از لاغری، کمبود وزن و قامت کوتاه اطلاق می‌شود که طی آن فرد به دلیل تغذیه نامناسب نمی‌تواند مقدار کافی ویتامین، پروتئین، املاح و مواد لازم بدن را جذب کند. آمار‌های جهانی نشان می‌دهد 462 میلیون انسان در کره زمین از سوء تغذیه رنج می‌برند که 47 میلیون تن از آنها کودکان زیر 5 سال هستند.
زمانی به تاثیرات مخرب سوء تغذیه پی خواهیم برد که بدانیم نزدیک به نیمی (45 درصد) از مرگ و میر‌های کودکان زیر 5 سال مرتبط با سوء تغذیه است. بیشترین میزان این مرگ و میر نیز در کشور‌های با درآمد پایین و متوسط روی می‌دهد. به صورت روزانه 7 هزار و 500 کودک زیر 5 سال در جهان به دلیل سوء تغذیه جان خود را از دست می‌دهند. این در حالی است که میلیون‌ها کودک دیگر به دلیل سوء تغذیه از جنبه جسمی و مغزی دچار آسیب می‌شوند.

حال به نظر می‌رسد همزمان با شیوع ویروس کرونا در جهان و نیز احتمال دسترسی سخت‌تر مردم به مواد غذایی، میزان و سطح سوء تغذیه شاهد رشد چشمگیر باشد.
سازمان بهداشت جهانی از دو معیار برای دسته بندی کودکان زیر 5 سال که دچار سوء تغذیه در جهان هستند استفاده می‌کند.
سوء تغذیه مرتبط با گرسنگی
این نوع سوء تغذیه به مواردی اطلاق می‌شود که کودکان به دلیل عدم دسترسی به مواد غذایی دچار گرسنگی هستند. در واقع کودکان در این حالت از وزن کم یا قد کوتاه‌تر از سن یا وزن کم‌تر از قد رنج می‌برند. این مورد به خصوص در کشور‌های آفریقایی و برخی کشور‌های آسیایی به ویژه هند دیده می‌شود.
به دلیل عدم دسترسی به مواد غذایی رشد کافی این کودکان محقق نمی‌شود و در نتیجه آن‌ها از اندامی نحیف برخوردارند. همچنین به دلیل شرایط جسمانی نامناسب این کودکان مستعد بیماری‌های مختلف هستند و در صورت ابتلا به بیماری نیز نسبت به کودکان دیگر بیشتر احتمال دارد که جان خود را از دست بدهند.
با توجه به برنامه‌های نهاد‌های بین المللی مانند سازمان بهداشت جهانی، یونیسف و سازمان‌های مردم نهاد، گاه مشاهده می‌شود کودکان در آفریقا و یا بخش‌های دیگر جهان میزان کافی مواد غذا دریافت می‌کنند، ولی به دلیل عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم توانایی جذب آن را ندارند. در صورت آلوده بودن آب آشامیدنی، کودکان دچار بیماری‌هایی همچون اسهال می‌شوند که همین امر مانع از جذب مواد غذایی در بدن می‌شود.
بهداشت پایین، نبود امکانات رفاهی و نیز عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم همگی می‌تواند علی رغم تغذیه مناسب منجر به سوء تغذیه در افراد شود. هم اینک بسیاری از کودکان در هند و کشور‌های زیرصحرای آفریقا به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند. همچنین به دلیل استفاده از آب‌های زیرزمینی برای مصارف آشامیدن و عدم رعایت بهداشت، تداخل فاضلاب انسانی باعث آلوده شدن چاه‌های آب و در نتیجه بیماری کودکان و اسهال می‌شود که خود می‌تواند سوء تغذیه را تشدید کند.
سوء تغذیه مرتبط با کمبود املاح و ویتامین‌ها
در این نوع سوء تغذیه کودک از گرسنگی رنج نمی‌برد بلکه غذایی که دریافت می‌کند عاری از موارد لازم ضروری بدن است. سطح مشخصی از املاح، ویتامین‌ها و پروتئین‌ها برای کارکرد مناسب بدن ضروری است و در صورتی که فرد نتواند میزان کافی از این مواد را دریافت کند مستعد بیماری می‌شود.
برخلاف سوء تغذیه ناشی از گرسنگی که در میان مردم کشور‌های فقیر مرسوم است، سوء تغذیه ناشی از کمبود مواد ضروری حتی در کشور‌های پیشرفته و ثروتمند نیز دیده می‌شود. رژیم‌های غذایی که فاقد تنوع لازم هستند و نیز الگو‌های زندگی می‌تواند در این موضوع تاثیر گذار باشند.
در این موارد توصیه می‌شود رژیم‌های سرشار از املاح و مواد معدنی و ویتامین‌ها در برنامه غذایی گنجانده شود. می‌توان در ابعاد بزرگ در جامعه نیز از مولتی ویتامین‌ها به صورت تجویزی بهره برد. کودکان به دلیل آنکه در سن رشد هستند کمبود این املاح و ویتامین‌ها بیشتر می‌تواند روی آن‌ها تاثیرات منفی و مخرب داشته باشد.

چه باید کرد؟
صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف) با ارائه گزارشی راهکار‌هایی برای مبارزه با سوء تغذیه در کودکان ارائه کرده است. از زمانی که یک مادر باردار می‌شود تا زمانی که یک کودک به 2 سالگی می‌رسد بهترین زمان برای جلوگیری از سوء تغذیه و تبعات آن است.
یونیسف پیشنهاد می‌کند در این مدت باید از شیر دادن طبیعی مادر به نوزاد و نیز ارائه غذا‌های غنی از مواد معدنی و ویتامین به نوزاد حمایت شود. این سازمان توانسته است تنها با همین روش از سال 1990 تا به امروز از مرگ 100 میلیون کودک جلوگیری کند.
در زمانی که مادر حامله است کمبود مواد غذایی و املاح و ویتامین‌ها می‌تواند پیامد‌های سنگینی برای جنین داشته باشد. جنین در این مرحله در رحم مادر نمی‌تواند به رشد کافی برسد و غالباً این نوزادان پس از تولد وزن کمتر از حد معمول دارند. همچنین این نوزادان نسبت به هم نوعان خود که در زمان بارداری از میزان کافی مواد غذایی و مواد ضروری بهره برده اند، رشد مغزی کمتری دارند. به همین دلیل اهمیت دارد از همان دوران که زن باردار است با موضوع سوء تغذیه مبارزه شود.
دو سال نخست زندگی یک کودک نیز اهمیت زیادی در رشد فکری و جسمی وی دارد. به همین دلیل سوء تغذیه در این دوران پیامد‌های زیادی از جمله ضعف و ناتوانی و عدم رشد کافی کودک درپی خواهد داشت. این دوره آنقدر مهم است و در صورتی که کودک در آینده از سطح مناسبی از تغذیه برخوردار باشد نتواند پیامد‌های منفی این دوره را جبران کند. به همین دلیل یونیسف تاکید دارد مادر و کودک باید در این دوره یک هزار روزه (از زمان بارداری مادر تا تولد دو سالگی نوزاد) از تغذیه مناسب برخوردار باشد.
پیشگیری از سوء تغذیه با شیر مادر
شیر مادر یکی از اصلی‌ترین مواردی است که باید در تغذیه این دوره به آن توجه شود، زیرا بدن نوزاد توانایی بالایی برای جذب املاح و ویتامین‌های آن دارد و بسیاری از آنتی بادی‌ها (پادتن ها) که کودک در مبارزه با بیماری به آن‌ها احتیاج دارد از شیر مادر به او منتقل می‌شود. کودکانی که از شیرمادر تغذیه می‌کنند به نسبت هم نوعان خود از سلامت بالاتر و رشد بهتری برخوردار هستند.
در نهایت باید تاکید داشت کودکان زیر 5 سال آسیب پذیری زیادی نسبت به سوء تغذیه دارند. از همین رو باید با مبارزه با سوء تغذیه، مانع از شیوع گسترده آن شد. جنگ، فقر، خشکسالی، تنش‌های قومی – مذهبی و بیماری از جمله عوامل اصلی ایجاد سوء تغذیه در جهان هستند. دسترسی به آب آشامیدنی سالم بخصوص در بخش‌های از آفریقا که به طور مداوم دچار خشکسالی هستند خود عامل دیگری در راه مبارزه با سوء تغذیه است. آموزش عمومی مناسب و آگاهی بخشی جهانی در این امر نقش قابل توجهی ایفا می‌کند.
سوء تغذیه در جهان تنها مختص کشور‌های فقیر آفریقایی و آسیایی نیست بلکه سبک زندگی نیز در آن تاثیر گذار است. هم اکنون در بیشتر کشور‌های صنعتی و ثروتمند غربی میزان سوء تغذیه در میان کودکان و به ویژه دختران افزایش یافته است. سبک زندگی غربی که مروج لاغری بیش از اندازه است منجر به مصرف کم مواد غذایی و عدم تامین املاح و ویتامین‌های بدن می‌شود. از همین رو در کشور‌های پیشرفته نیز به دلیل سبک زندگی غلط سوء تغذیه وجود دارد و باید با اشکال مختلف آن مبارزه کرد.