آریا بانو - این روزها معضلی به نام آلودگی هوا، همچون بختکی بر سر کلان‌شهرهای ایران افتاده است و شهرهای بزرگی مانند تهران، اصفهان و برخی از شهرهای صنعتی را دستخوش مشکلاتی سهمگین کرده است. البته آلودگی هوا معضلی نیست که تنها گریبان برخی از شهرهای ایران را گرفته باشد، بلکه جهان با این پدیده دهشتناک در حال دست و پنجه نرم کردن است.
شاید اگر چند دهه پیش صحبت از این می‌شد که برای تردد در سطح شهرها باید از ماسک استفاده کرد و هنرمند خوش‌ذوقی نیز پیدا می‌شد که کاریکاتوری از مردم با ماسک‌هایی بر دهان می‌کشید، این موضوع چندان مورد قبول قرار نمی‌گرفت و بیشتر شکل یک شوخی را به خود می‌گرفت؛ شوخی‌ای که کسی باور نمی‌کرد روزی فرا برسد در شهری مانند تهران که در دامنه کوه‌ها قرار دارد، آلودگی هوا مردم را در صف خرید ماسک قرار دهد!
آلودگی هوا و اقتصاد

اما آلودگی هوا نه تنها در تهران و سایر شهرهای ایران با بی‌رحمی خود را نشان داده، بلکه به یک معضل جهانی تبدیل شده است که طبعا زیان‌های بیشماری بر روند زندگی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی مردم آوار خواهد کرد.
در اینجا می‌خواهیم به رابطه آلودگی هوا و اقتصاد بپردازیم و نشان دهیم که این معضل آب‌وهوایی چه تبعاتی در فرآیند اقتصادی جوامع خواهد داشت. طبعا افزایش هزینه‌های مربوط به سلامت و درمان یکی از مهم‌ترین اثرات آلودگی هوا خواهد بود اما باید به این نکته توجه کنیم که دامنه تأثیر آن بر اقتصاد بسیار گسترده‌تر بوده و مضرات بیشتری را در پی خواهد داشت.
تأثیر آلودگی هوا بر اقتصاد جوامع یک فرآیند جهانی است که زندگی بسیاری از مردم دنیا را تحت تأثیر قرار داده است، طبق آماری که سازمان همکاری‌های اقتصاد و توسعه منتشر کرده است، آلودگی هوا در سال 2010 مبلغ 1.7 هزار میلیارد دلار هزینه در پی داشته است که این رقم در سال 2013 به 2.3 هزار میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است. اینجاست که باید بگوییم ( تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل! ). طبیعتا با افزایش آلایندها در کلان‌شهرهای صنعتی جهان و روند گرم شدن کره زمین این آمار در حال حاضر افزایش بیشتری یافته است.
تأثیر آلودگی هوا بر اقتصاد جهان
در زمینه تأثیر آلودگی هوا بر اقتصاد جهان باید به آمار و ارقام موجود در این زمینه بازگردیم تا شدت این اثر بیشتر نمایان شود. آلودگی هوا باعث از بین رفتن 225 میلیارد دلار از حجم اقتصاد جهان به صورت سالانه می‌شود که رقم قابل توجهی است. طبق هشدار سازمان ملل به مناسبت روز جهانی محیط‌زیست، افراد زیادی در سطح جهان با مشکل آلودگی هوا روبه‌رو هستند، به طوری که از هر 10 نفر 9 نفر در مواجهه با هوای ناسالم قرار دارند. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت نیز هر سال حدود 7 میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.
مجمع جهانی اقتصاد نیز مضرات آلودگی هوا را بر سلامت جوامع گوشزد کرده و اعلام کرده است که هر روز 800 نفر جان خود را به دلیل آلودگی هوا از دست می‌دهند، یعنی در هر دقیقه 13 نفر به کام مرگ کشیده می‌شوند. عمده این مرگ‌ومیر ها نیز در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد و 60 درصد آمار مذکور شامل زنان و کودکان می‌شود.
نکته ناراحت‌کننده‌ای که در رابطه با این آمار وجود دارد این است که 93 درصد کودکان جهان در مناطقی زندگی می‌کنند که هوای آلوده دارد. رعایت مسائل زیست‌محیطی منجر به کاهش آلودگی هوا می‌شود و این در حالی است که 97 درصد شهرهای جهان در کشورهایی با درآمدهای پایین و متوسط قرار داشته و شاخص‌های هوای پاک در آنها رعایت نمی‌شود. جالب اینجاست که حتی در کشورهایی با درآمدهای بالا نیز 26 درصد از دستورالعمل‌های مربوط به هوای پاک رعایت نمی‌شود.
تأثیر آلودگی هوا فقط در زمینه ایجاد مشکلات بهداشتی و سلامتی افراد نیست، یعنی علاوه بر افزایش میزان بیماری‌ها و مرگ‌ومیر افراد، رویکردهای اقتصادی و تولیدات نیز دستخوش این معضل قرار می‌گیرند به طوری که 5 درصد از تولید ناخالص کشور آمریکا به طور سالانه در اثر آلودگی هوا از بین می‌رود. طبق آمار موجود، رقم این ضرر در سال 2014 معادل 790 میلیارد دلار بود.
سال 2019 چگونه گذشت؟
افزایش آلایندهای محیطی، انتشار سوخت‌های فسیلی، سیستم حمل‌ونقل، صنایع فسیلی و مواردی از این دست، عوامل اصلی آلودگی هوا در جهان به شمار می‌روند که به رغم فعالیت‌های طرفداران محیط‌زیست و دغدغه‌های جوامع، کماکان به قوت خود باقی هستند. به این معنا که موتورهای هیبریدی، انجمن‌های حفظ محیط زیست و … هنوز موفقیت چندانی در مقابل غول‌های آلاینده‌ به دست نیاورده‌اند.
بر این اساس، سال 2019 نیز با آلودگی هوا سپری شد و میزان آلاینده‌ها در سطح جهان، تغییر چندانی نکرد. طبق گزارش تحقیقاتی که از سوی بانک جهانی در رابطه با شرایط هوای جهان در سال 2019 منتشر شده است، 4 میلیارد نفر در سطح جهان از شرایط ناسالم آب‌وهوایی برخودار هستند، ضمن اینکه در تحقیق مذکور کشور ایران نیز به عنوان یکی از کشورهایی معرفی شده است که بیشترین میزان آلودگی هوا را دارد.
آلودگی هوا با اقتصاد چه می‌کند؟

آلودگی هوا فقط افراد را بیمار نمی‌کند، بلکه بر روند کلی پیشرفت جوامع تأثیر می‌گذارد که در وهله اول خود را در آموزش و پرورش نشان می‌دهد. هوای ناسالم، حال ناسالم در پی دارد و وقتی حال افراد یک جامعه خوب نباشد، در مدرسه، دانشگاه، محیط کار و … فعالیت مطلوبی نخواهند داشت، نتیجه چنین روندی نیز کاهش بهره‌وری افراد جامعه خواهد بود که در نهایت منجر به زیان‌های اقتصادی برای جامعه مذکور می‌شود.
بر این اساس، آلودگی هوا یک چالش عمده در فرآیند اقتصادی جهان محسوب می‌شود که تأثیر کلی آن بسیار بزرگ و مخرب است، به طوری که هر سال معادل 225 میلیارد دلار از حجم اقتصاد جهان به واسطه آلودگی هوا از بین می‌رود.
کدام مناطق در برابر آلودگی هوا آسیب‌پذیرتر هستند؟
به لحاظ جغرافیایی نیز آلودگی هوا در تمام مناطق جهان به یک شکل اثر نمی‌گذارد و شدت و ضعف دارد. کشورهای در حال توسعه که روند صنعتی شدن را از سر می‌گذرانند، با آلاینده‌های بیشتری روبه‌رو بوده و سوخت‌های فسیلی بیشتری را تولید می‌کنند، در نتیجه میزان آلودگی این مناطق نیز بیشتر خواهد بود.
طبق آمار ارائه شده، بیشترین آسیب ناشی از آلودگی هوا در کشورهای جنوب آسیا اتفاق می‌‌افتد. طبیعتا میزان اثرگذاری مخرب آلودگی هوا بر اقتصاد این مناطق نیز بیشتر خواهد بود، ضمن اینکه طبق پیش‌بینی سازمان همکاری و اقتصاد بین‌المللی، روند آلودگی هوا نه تنها کمتر نخواهد شد، بلکه تا سال 2060 حجم ضرر اقتصادی این مشکل چندین برابر خواهد شد.
آلودگی هوا در آینده با اقتصاد چه خواهد کرد؟
سرعت در دنیای امروز حرف اول را می‌زند و جوامع با سرعت زیادی در حال رفتن به آینده هستند، آینده‌ای که فعالیت‌های اقتصادی آن بیش از پیش خواهد بود؛ بر این اساس در دهه‌های پیش‌رو نیز حجم فعالیت‌های اقتصادی انسان‌ها بیشتر شده و در نتیجه آلودگی هوا نیز بیشتر خواهد شد. طبق آمار ارائه شده پیش‌بینی می‌شود هزینه‌های مربوط به آلودگی هوا که تأثیر مستقیمی بر اقتصاد جهانی دارند، روند رو به افزایشی پیدا کند.
در سال 2015 هزینه‌های سالانه مربوط به آلودگی در منطقهOECD 21 میلیارد دلار بوده است، اما پیش‌بینی می‌شود این مبلغ در سال 2060، یعنی بعد از گذشت 4 دهه، به مبلغ 176 میلیارد دلار در سال برسد. از سوی دیگر امروز شاهد تعطیلی بسیاری از مراکز و سازمان‌ها به خاطر آلودگی هوا هستیم که چنین روندی هزینه‌های سنگینی را بر دوش سیستم اقتصادی جوامع تحمیل می‌کند، طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان همکاری و اقتصاد بین‌المللی، هزینه‌های ناشی از این موارد نیز تا سال 2060 به 3.7 میلیارد دلار در سطح جهان خواهد رسید.
تأثیر آلودگی هوا بر اقتصاد ایران

متأسفانه کشور ما نیز نه تنها از مضرات آلودگی هوا بی‌نصیب نمانده است، بلکه جزو کشورهایی محسوب می‌شود که شاخص آلودگی هوا در آنها بسیار بالاست. با وجود اینکه مطالعات دقیقی در زمینه این حجم از آلودگی و زیان‌های اقتصادی آن صورت نگرفته است، اما برخی منابع آمارهایی را در این خصوص اعلام کرده‌اند. محسن طباطبایی، دبیر انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، میزان هزینه‌های ناشی از آلودگی هوای تهران را 6 هزار میلیارد و 670 میلیون تومان برآورد کرده بود که البته این آمار مربوط به سال 91 می‌شود.
سازمان‌ها و مراکز جهانی نیز نسبت به میزان آلودگی هوای تهران هشدار داده و طی تحقیقاتی که در زمینه آلودگی هوای جهان داشتند، به ایران نیز به عنوان یک نمونه مورد مطالعه توجه کرده‌اند. بر همین اساس نیز بانک جهانی در سال 2016، آماری را مبنی بر مضرات اقتصادی هوای آلوده در ایران منتشر کرده بود که طبق آمار مذکور، سالانه 2.3 درصد از تولید ناخالص داخلی ایران به دلیل آلودگی هوا از بین می‌رود و 21 هزار نفر نیز جان خود را از دست می‌دهند.
بانک جهانی در گزارش خود، به تأثیر آلودگی هوا بر خاورمیانه نیز اشاره کرده و هزینه‌های ناشی از آن را برای خاورمیانه و آفریقا 9 میلیارد دلار تخمین زده است، ضمن اینکه به گفته مرجع مذکور، بیشتر این هزینه‌ها متوجه ایران و مصر است.
در آبان ماه سال 96 نیز مدیرعامل وقت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، وحید حسینی، به هزینه‌های اقتصادی ناشی از آلودگی هوای تهران اشاره کرده و میزان این هزینه‌ها را بین 12 تا 15 میلیارد تومان قلمداد کرده بود. به گفته حسنی، این مبلغ معادل بودجه شهرداری تهران در همان سال بوده است.