آریا بانو - کافه بوک / مکتب دیکتاتورها کتابی سیاسی از نویسنده ایتالیایی، اینیاتسیو سیلونه است که در آن به فلسفه وجودی فاشیسم و دیکتاتورها می‌پردازد. این کتاب هرچند شکلی داستانی دارد اما رمان نیست و در آن شخصیت‌های اصلی فقط پیرامون موضوعات سیاسی به گفت‌وگو می‌پردازند.
اینیاتسیو سیلونه دوران کودکی سختی داشت و در فقر و تنگدستی بزرگ شد. در زلزله سال 1915 پدر و مادر و پنج برادر خود را از دست داد. پس از اتمام تحصیلات سوسیالیست شد و در سال 1921 یکی از بنیان‌گذاران حزب کمونیست ایتالیا بود. در فاصله سال‌های 1921 تا 1931 یکی از سازمان دهندگان فعالیت‌های مخفی ضدفاشیستی به‌شمار می‌رفت. مدتی در مسکو بود و پس از آنکه در سال 1930 از حزب کمونیست ایتالیا اخراج شد در سوئیس اقامت گزید. سیلونه در سوئیس به فعالیت‌های ضدفاشیستی و مبارزات غیرعلنی خود با داستگاه دیکتاتوری موسولینی ادامه داد.

سیلونه در سال 1945 پس از سقوط حکومت فاشیستی موسولینی به ایتالیا بازگشت و از طرف حزب سوسیال دموکرات به نمایندگی مجلس شورای ملی ایتالیا برگزیده شد. بیشتر کتاب‌های این نویسنده پیرامون مبارزات ضدفاشیستی آزادی‌خواهان و سوسیالیست‌های فعال ایتالیا است که از جمله معروف‌ترین کتاب‌های او می‌توان به دو رمان زیر اشاره کرد:
رمان نان و شراب
رمان دانه زیر برف
در قسمتی از متن پشت جلد کتاب مکتب دیکتاتورها می‌خوانیم:
بیان طنزآلود و در عین حال بسیار عالمانه‌ی سیلونه در کتاب از والاترین سنت استعاری سیاسی اروپا پیروی می‌کند و از این نظر می‌توان آن را با برجسته‌ترین آثار جدلی ولتر و برنارد شاو، و نیز با شهریار ماکیاولی مقایسه کرد.
این کتاب هنگامی نوشته شد که سیلونه برای درمان بیماری سل، که نزدیک بود او را بکشد، در دهکده‌ای در سوییس به سر می‌برد. در همین هنگام، اتفاقی رخ داد که بار دیگر بسیار (پس از مرگ پدر و مادرش) بر سیلونه تاثیر گذاشت: برادرش، که تنها بازمانده خانواده او پس از زلزله بود، به اتهام واهی شرکت در یک سوءقصد دستگیر شد. برادر سیلونه دو سال بعد در زندان درگذشت. در پی این اتفاق، سیلونه از مقامات یوییسی تقاضای پناهندگی سیاسی کرد و چهارده سال در این کشور ماند. سیلونه کتاب‌های معروف خود را در این زمان نوشت.
کتاب مکتب دیکتاتورها
این کتاب که سیلونه همزمان با کتاب نان و شراب مشغول نوشتن آن بود، داستان دو آمریکایی مشکوک و عجیب – یکی جوجه دیکتاتور و دیگری مشاور ایدئولوژیکی او – است که یک‌سال مانده به آغاز جنگ‌ جهانی دوم به اروپا که در زمینه دیکتاتوری تجربه‌های بسیار دارد، سفر می‌کنند تا در این مورد با کسب اطلاعات مفید بتوانند یک دیکتاتوری موفق در آمریکا ایجاد کنند. در سراسر اروپا با آدم‌های زیادی صحبت کرده‌اند و حال برای فراگیری شگردها و رمزهای بیشتر به سراغ کسی می‌روند که یک عمر مشغول مبارزه با استبداد بوده است.

آن‌ها به سراغ این تبعیدی ایتالیایی – تومازوی کلبی – می‌روند که می‌توان او را خود نویسنده تلقی کرد. همان‌طور که گفته شد کتاب نه در قالب رمانی متعارف که بیشتر به صورت اثری تئوریک در تحلیل و نقد دیکتاتوری نگاشته شده است. اینکه چگونه دیکتاتوری از ناآگاهی و تحریک اذهان توده‌ها برای ماندن در حکومت استفاده می‌کند. اینکه چطور مردم را با خود همراه می‌کند، مخالفان خود را سرکوب، رسانه‌ها را به خدمت خود می‌گیرد و در کل با چه اصولی قدرت خود را حفظ می‌کند و در این میان خود شخص دیکتاتور دارای چه فاکتورها و شخصیتی باید باشد و چگونه از ضعف‌ها و ناآگاهی جامعه به نفع خودش سود ببرد.
مهدی سحابی – مترجم کتاب – درباره این اثر در مقدمه خود می‌نویسد:
می‌توان گفت که مکتب دیکتاتورها یک نوشته تئوریک نیست، بلکه می‌شود به جرئت آن را بیانیه یا «خطابه»ای دانست که بر تجربه‌ای شخصی و نظریه‌ای محک‌خورده در عمل، متکی است. آنچه تومازوی کلبی درباره فاشیسم ایتالیا و نازیسم آلمان می‌گوید روشنی و دقت تاریخ‌نویسی عینی را با خود دارد. با این همه، بررسی این دو تحول بزرگ اروپایی، که زمینه اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند به این معنی نیست که موضوع کتاب تنها مربوط به گذشته باشد، گذشته‌ای که به گمان بسیاری تاریخ‌نویسان دوباره تکرار نخواهد شد.
در نظر داشته باشید که سیلونه در این کتاب به موضوعاتی می‌پردازد که دیکتاتوری منجر می‌شود، نه آینده یک حکومت دیکتاتوری و یا آرمان‌هایی که یک ایدئولوژی نوید آن را می‌دهد. همچنین او در این کتاب تاکید بسیار زیادی روی شکل‌گیری فاشیسم در ایتالیا و آلمان دارد و در عین حال گوشه چشمی به شوروی نیز دارد. بنابراین در این کتاب اسامی هیتلر، موسولینی و استالین بسیار به چشم می‌آید. اما از جمله نکات جالب کتاب این است که سیلونه وضعیت سیاسی آمریکا را نیز مورد نقد قرار می‌دهد.
سیلونه اعتقاد دارد که دموکراسی‌ای که در آمریکا برقرار است خود یک نوع دیکتاتوری است که در آن مردم به شکل ناخواسته به آن دامن زده‌اند. هرچند در این نظام انتخابات آزاد و موارد دیگر وجود دارد. به عنوان مثال به این بخش از کتاب دقت کنید:
تجربه نشان داده است که مراجعه به آرای هرچه بیش‌تر مردم همیشه به معنی تحکیم دموکراسی نبوده و همچنین موارد متعددی دیده شده که ارتجاع دقیقاً برای سرکوب دموکراسی به آرای هرچه‌بیش‌تر مردم تکیه کرده است. اکثریتی که با شعور و وجدان همراه نباشد، وسیله‌ای است که از آن می‌توان برای هر کاری استفاده کرد. (کتاب مکتب دیکتاتورها نوشته اینیاتسیو سیلونه – صفحه 126)
از این رو می‌توان کتاب سیلونه را نقدی بر همه کارها و نظام‌هایی دانست که یا به دیکتاتوری منجر شده‌اند و یا ممکن است در آینده به دیکتاتوری منجر شود. زبان کتاب نیز ساده و روان است اما لازم است خواننده حداقل با تاریخ کشورهای آلمان، ایتالیا و شوروی آشنا باشد و همچنین با «ایسم»های مختلف نیز بیگانه نباشد.
کتاب مکتب دیکتاتورها در 15 فصل نوشته شده که عنوان فصل‌های مختلف کتاب (که موضوعات مورد بحث را به خوبی نشان می‌دهد) عبارت است از:
ملاقات نگارنده با آقای دبلیو، جوجه‌دیکتاتور امریکایی، و مشاور ایدئولوژیکی او پروفسور پیکاپ معروف، که در جست‌وجوی تخم‌مرغ کریستف کلمب به اروپا آمده‌اند / درباره‌ی هنر سنتی سیاست و نارسایی‌های آن در دوران تمدن توده‌ای / درباره‌ی برخی از شرایطی که در عصر ما به گرایش‌های دیکتاتوری کمک می‌کنند / طرح یک کودتا به دنبال یک انقلاب ناموفق / درباره‌ی بی‌استعدادی هنری دیکتاتور آینده، بی‌ارزشی شجره‌نامه و اهمیت سردرد مزمن / داوطلبان بسیارند، برگزیدگان اندک / درباره‌ی حزب کسی که می‌خواهد دیکتاتور شود / درباره‌ی بی‌فایدگی برنامه‌های سیاسی و اقتصادی و خطر بحث و برخورد عقاید و فن نوین تلقین توده‌های مردم / چگونه دموکراسی خود را به تباهی می‌کشد، همراه با بعضی مثال‌های علمی درباره‌ی هنر ماهی‌گرفتن از آب گل‌آلود / هنر دودوزه‌بازی و خطر باور کردن دروغ‌های خودگفته / درباره‌ی دلزدگی از قریحه‌ی دیکتاتوری و حسرت زندگی خصوصی / درباره‌ی خطر توطئه‌ها و شورش‌هایی که از حمایت پلیس و ارتش برخوردار نباشند / درباره‌ی عملیات «بشقاب عدس» و کودتا با همدستی مقامات / درباره‌ی پایگاه مردمی مبتنی بر همه‌پرسی، عجین‌شدن حزب و حکومت و پرورش بزهای بلاگردان.

جملاتی از کتاب مکتب دیکتاتورها
مارکس، در دوران ما، از طریق دیگر و با نیت دیگری، همان کاری را کرده که ماکیاولی در 1500 کرد، یعنی کوشیده عملکرد واقعی جامعه‌ی سرمایه‌داری دوران خودش را برملا کند، و حجاب فلسفه‌ی ایدئالیستی آلمانی و اومانیتاریسم فرانسوی را از آن کنار بزند. به همین دلیل است که عنوان «ماکیاولی طبقه‌ی کارگر» را به او داده‌اند. (کتاب مکتب دیکتاتورها – صفحه 27)
اولین مسئله‌ای که می‌خواهم توجه‌تان را به آن جلب کنم، گرایش عمومی اصالت دادن به دولت، و دولتی کردن هرچه بیش‌تر امور اجتماعی است؛ گرایشی که به موجب آن، دموکراسی با نیت گسترش خود، خودش را تباه می‌کند. به نظر من، این سرنوشت محتومی است که دموکراسی به‌زحمت می‌تواند خود را از دست آن خلاص کند. در واقع، دموکراسی باید به کمک توده‌های مردم و تولیدکنندگان و سوداگران بشتابد و مشکلات آن‌ها را حل کند، و برای این کار مجبور است روز به روز نهادهای اجتماعی تازه‌ای را به نهادهای قدیمی لیبرالی اضافه کند. نتیجه این که قدرت نهادهای اجتماعی در همه‌جا رشد می‌کند و به وضع و حدی می‌رسد که دموکراسی سیاسی به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند آن را کنترل کند. (کتاب مکتب دیکتاتورها – صفحه 43)
گوبلز گفته که پیروزی نازیسم تا حد زیادی ناشی از حماقت مخالفان آن بوده است. این مخالفان همه‌ی ارکان قدرت، یعنی ارتش و پلیس و بوروکراسی و نظام بانکی و رادیو و مطبوعات و اکثریت پارلمانی را در دست داشتند، اما نتوانستند از آن استفاده کنند. (کتاب مکتب دیکتاتورها – صفحه 56)
یونانیان قدیم به درستی معتقد بودند که «خودکامه» رعیت را به وجود نمی‌آورد، بلکه رعایا هستند که کسی را به خودکامگی می‌رسانند. همان‌طور که در بعضی از اشکال بدونی زندگی، شیء تعیین‌کننده‌ی حالت است: «طعمه ماهی را می‌گیرد، نه ماهی طعمه را.» می‌شود گفت که، در نهایت، هر ملتی لایق همان دولتی است که دارد. در واقع، آیا هرگز دیده شده که ملت آزاده‌ای مدتی طولانی تسلیم استبداد شود یا ملت رام و سربه‌زیری به آزادی دست یابد؟ (کتاب مکتب دیکتاتورها – صفحه 81)
نباید فراموش کرد که سوسیالیست‌ها، به دلیل آن‌که همه‌ی توجه خود را به مبارزه طبقات و همچنین سیاست سنتی معطوف کرده بودند، از هجوم وحشیانه‌ی فاشیسم غافلگیر شدند. (کتاب مکتب دیکتاتورها – صفحه 99)
رمز موفقیت جنبش‌های نازی و فاشیست را پیش از هر چیز باید در وضعیت روانی توده‌های آلمانی و ایتالیایی در سال‌های پس از جنگ، بحران اقتصادی و ورشکستگی حزب‌های دموکرات و سوسیالیست جست‌وجو کرد. (کتاب مکتب دیکتاتورها – صفحه 108)
این مسئله‌ای‌ست که به روان‌شناسی توده‌ها مربوط می‌شود. اغلب دیده شده که ملت‌هایی نسبت به خبر کشتار گروه عظیمی از انسان‌ها بی‌تفاوتی نشان می‌دهند، اما به‌شدت تحت تاثیر سرگذشت فرد بی‌گناهی قرار می‌گیرند که محکوم به مرگ شده است. نباید تصور کرد که هرچه تعداد قربانیان یک سوءقصد بیش‌تر باشد، تاثیر آن بر مردم عمیق‌تر است. (کتاب مکتب دیکتاتورها – صفحه 216)
امیدوارم این فکر غلط را به خودتان راه ندهید که اختلاف نظر در جامعه یک پدیده‌ی ساختگی است و با تعطیل روزنامه‌های مخالف و رفع تفاوت‌های طبقاتی این اختلاف نظرها هم از بین می‌رود. تا زمانی که انسان‌ها توانایی فکرکردن را دارند، هرگز نمی‌توانند درباره‌ی مسائل زندگی به وحدت نظر برسند. (کتاب مکتب دیکتاتورها – صفحه 232)
آلکسیس دوتوکویل هشدار داده که آنچه دیکتاتوری‌ها را بیش از هر چیز به خطر می‌اندازد افزایش فشار نیست، بلکه کاهش آن است. اگر دیکتاتوری ترمزها را شل کند به‌زحمت می‌تواند حرکت گریز از مرکزی را که مدت طولانی سرکوب شده بوده مهار کند و مانع از آن شود که این حرکت به صورت فاجعه درآید. (کتاب مکتب دیکتاتورها – صفحه 249)
مشخصات کتاب
عنوان: مکتب دیکتاتورها
نویسنده: اینیاتسیو سیلونه
ترجمه: مهدی سحابی
انتشارات: ماهی
تعداد صفحات: 256
قیمت چاپ هفتم – بهار 1398 : 19000 تومان