آریا بانو - روز گذشته تهران و دماوند دوباره لرزیدند. زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 4 ریشتر در عمق 12 کیلومتری از سطح زمین در مرز استان‌های تهران و مازندران اتفاق افتاد. رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران گفت منشأ زلزله امروز در دماوند، گسل مشا بوده است که فعالیت آن حدود سه هفته پیش نیز باعث زلزله‌ای به بزرگی 5.2 در تهران شد. به گفته رضا کرمی‌محمدی، زلزله خساراتی به بار نیاورده است، اما گسل مشا فعال شده و در حال حرکت است.
برترین‌ها: روز گذشته تهران و دماوند دوباره لرزیدند. زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 4 ریشتر در عمق 12 کیلومتری از سطح زمین در مرز استان‌های تهران و مازندران اتفاق افتاد. رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران تهران گفت منشأ زلزله امروز در دماوند، گسل مشا بوده است که فعالیت آن حدود سه هفته پیش نیز باعث زلزله‌ای به بزرگی 5.2 در تهران شد. به گفته رضا کرمی‌محمدی، زلزله خساراتی به بار نیاورده است، اما گسل مشا فعال شده و در حال حرکت است.
عده‌ای می‌گویند دیر و زود دارد و سوخت‌وسوز ندارد،‌ اما بالاخره اتفاق می‌افتد؛ همان زلزله بزرگی که به‌خاطرش بارها کارشناسان هشدار داده‌اند استان تهران را تهدید می‌کند.
ماجرای جابه‌جایی گسل مشا چقدر جدی است؟
مهدی زارع، کارشناس زلزله، در پاسخ به این سوال که آیا باید نگران این زلزله‌ها و پس‌لرزه‌هایش باشیم؟ گفت:
* این تکه گسل مشا که در سه هفته گذشته فعال شده، پیش‌تر هم فعالیت داشته. این تکه، هم در سال 1665 میلادی جابه‌جا شده و هم در زلزله 1830 میلادی. در سال 1665 یک زلزله به بزرگای 6 تا 7 ریشتر اتفاق افتاد و در سال 1830 بزرگایش هفت بود. یک زلزله هم در سال 1930 اتفاق افتاده که باز هم روی همین قطعه گسل مشا بود. سال 1930 اما بزرگایش 5 بود و شبیه همان زلزله سه هفته پیش بود.
* پس این گسل پیش‌تر تکان داشته. ضمنا مطالعاتی که انجام شده نشان می‌دهد که گسل مشا حرکت‌هایی در 10 هزارهزار سال گذشته داشته است. مطالعاتی که دکتر شهریار سلیمانی در تز دکترای خود انجام داده روی همین قطعه گسل مشا مشخص کرد که در 10 هزار سال گذشته این قطعه حدود 9 مرتبه جابه‌جا شده است و این 9 بار جابه‌جایی معنایش این است که درواقع ما با پدیده‌ای مواجه هستیم که این گسل هر هزاروصدسال یک‌بار یک زلزله مهم دارد.
* اگر مسئله ما شهر تهران باشد، برمی‌گردد به قطعه مجاور این قطعه، (البته اگر این قطعه هم زلزله‌ای به بزرگای 7 داشته باشد، باز هم احتمال خرابی در تهران داریم)، اما قطعه مسئله‌ساز تهران، قطعه مرکزی گسل مشاست؛ یعنی قطعه معروفی که از روستای کلان و روستای لواسان بزرگ شروع می‌شود و به سمت شمال فشم و میگون می‌رسد و عبور می‌کند. این قطعه از نزدیکی شمال تهران؛ یعنی 15 کیلومتری مناطق شمالی تهران عبور کرده و همان قطعه‌ای است که درباره‌اش سؤال زیادی داریم، چراکه اکثر جاهایی که این قطعه از آن عبور می‌کند، از مناطق مرتفعی است که تا به حال زلزله بزرگی نداشته یا مطالعه کافی رویش انجام نشده. فقط برخی از محققان معتقد هستند زلزله سال 958 ری طالقان مربوط به این گسل است. درواقع اگر این‌طور باشد، این گسل نزدیک به هزاروصد سال است که هیچ تکانی نخورده.
* احتمالا این قطعه مرکزی یک قفل‌شدگی دارد و هیچ خبری از آن نیست و این بی‌خبری بیشتر جای نگرانی دارد تا خوشحالی، چون اگر هیچ خبری نباشد و تشخیص بدهیم که فعال هم نیست، خب نگرانی ندارد، اما وقتی که شواهد فعالیت دارد و آثار زلزله ندارد و مدت طولانی سکوت کرده، می‌شود نگران گسیختگی آن بود. حالا تمام این زلزله‌های سه هفته گذشته در مجاورت این قطعه خاموش گسل مشا رخ داده‌اند؛ یعنی قطعه شرقی و قطعه مرکزی همچنان ساکت است و این همان نکته‌ای است که من رویش تأکید کردم که بالاخره دولت باید مسئولیت این موضوع پایه و بنیادی را قبول کند. تعیین این مسائل و تشخیص آن که چه اتفاقی در حال وقوع است، چیزی نیست که بشود با اسپانسر یا حامی مالی یا برون‌سپاری به بخش خصوصی انجام داد. یک کار کاملا بنیادی و از جنس تحقیقات پایه است و دولت‌ها باید هزینه‌اش را پرداخت کنند».
* بنابراین آنچه ‌به‌عنوان ریسک زلزله و اثر این لرزه‌خیزی بر شرق تهران مدنظر است، این است که دوروبر قطعه شرقی و مرکزی گسل مشا، ‌در فاصله کمتر از 10 کیلومتر حدود 500 هزار نفر جمعیت زندگی می‌کنند. توجه کنید که در کل پهنه کانونی زلزله بم حدود صد هزار نفر زندگی می‌کردند و ما با یک زلزله 5/6 ریشتری در سال 1382 یک‌سوم این جمعیت را از دست دادیم. حالا اگر این فاصله گسل مرکزی و مشا را روی فاصله 15 تا 20 کیلومتری محاسبه کنیم، آن‌وقت روی جمعیت قابل‌ملاحظه‌ای؛ یعنی حدود هفت میلیون نفر جمعیت تأثیر دارد و اگر این باند را باز بزرگ‌تر ببینیم و فاصله حدود 40 کیلومتری را در نظر بگیریم، کل جمعیت مردم استان‌های تهران و البرز را که حدود 5/17 میلیون نفر هستند درگیر می‌کند؛ از نظر ریسک و اثری که این گسل‌ها روی اجتماع دارند، بسیار خطرناک است و بیشترین توجه را باید به آن داشته باشیم، چراکه یک‌پنجم جمعیت ایران در خطر هستند. خود این زلزله‌های سه هفته گذشته به طور طبیعی و خودکار نکته و اتفاق خاصی ندارند، اما چون نزدیک یک پهنه جمعیتی قابل‌ملاحظه هستند، برای ما مسئله‌سازند.

تهران در‌ آماده‌باش
رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران:
* زلزله 4 ریشتری که روز گذشته در دماوند رخ داد، تهران را هم تحت‌تأثیر خود قرار داده و طبق گزارش‌های ما در نقاط مختلفی از تهران احساس شده است، اما شدت آن و همچنین عمق آن که در فاصله 12 کیلومتری از سطح زمین بوده، طوری نیست که منجر به نگرانی جدی شود، البته باید همواره در برابر زلزله آماده بود. پس از زلزله 5.2 ریشتری، چندین لرزه دیگر نیز در محدوده همین گسل مشا رخ داده بود و این لرزه هم در ادامه همان است. این نشان می‌دهد که گسل مشا در حال حرکت است، اما شدت این لرزه طوری نبوده که بخواهیم تمامی دستگاه‌ها را به صورت ویژه به آماده‌باش دربیاوریم.
آیا قرار است در تهران زلزله بالای 7 ریشتر رخ دهد؟
محمد تاتار معاون پژوهشی پژوهشگاه زلزله شناسی:
* (در پاسخ به این سوال که برخی کارشناسان اخیرا وقوع زلزله بالای 7 ریشتر را برای تهران مطرح کرده اند): اگرچه تهران در یکی از لرزه‌خیزترین مناطق کشور و در منطقه با خطر زلزله بالا واقع شده است، اما اینکه بدون پشتوانه علمی ادعا کنیم که یک زلزله 7.5 ریشتری خواهد آمد و 3 تا 4 میلیون نفر از مردم کشته می شوند، نظری غیرکارشناسانه است.
* هیچ یک از سناریوهای مختلف در نظر گرفته شده برای زلزله احتمالی تهران در آینده، چنین ارقامی را برای تهران پیشنهاد نمی کند. احتمال وقوع زلزله ای با بزرگای بالای هفت در گستره تهران و مناطق همجوار نیز صرفاً از سوی برخی افراد بر پایه سابقه زمین لرزه های تاریخی که هم در بزرگای نسبت داده شده و هم در مکان رخداده با عدم یقین و بعضاً خطای زیادی همراه می باشد، مطرح شده است.

* همانطور که نمی توان با اطمینان از عدم وقوع چنین زلزله ای در گستره تهران صحبت کرد، تاکید بر وقوع قطعی زمین لرزه ای با چنین بزرگی و آن هم در آینده نزدیک نیز فاقد هرگونه پشتوانه علمی قوی و مستدل است.
* در ضمن قرار نیست چنین زمین لرزه ای در وسط شهر تهران اتفاق بیفتد که با خرابی و تلفات سنگینی همراه باشد. بر پایه اطلاعات و داده های موجود، هیچ یک از گسل های شناخته شده داخل شهر تهران یا گسل های واقع در فاصله نزدیک این شهر، پتانسیل ایجاد چنین زلزله ای را ندارند.
* فاجعه بارتر از اینگونه اظهارنظرها، پیش بینی زلزله توسط برخی افراد غیرمتخصص که کمترین دانشی در حوزه زلزله شناسی یا علوم وابسته ندارند، مطرح می شود! این افراد که با ایجاد کانال های مجازی پیش بینی برای خود شهرت و طرفدارانی جذب کرده اند و به مراتب از متخصصان زلزله مدعی تر هستند، هیچگاه حاضر به حضور در یک مرکز پژوهشی یا دانشگاهی برای ارائه دلائل و مستندات علمی و منطقی خود به عنوان پشتوانه پیش بینی های خود نشدند. دلیل کاملاً مشخص است چون هیچ گونه استدلال و پشتوانه علمی برای ادعاهای خود که تماماً کذب است، ندارند.
* اینکه گفته می شود امنیت یک منطقه تهران بالاتر از یک منطقه دیگر است، صحبت درستی نیست. به عنوان مثال اگر گسل پردیسان یا برج میلاد بخواهد فعال شود، با توجه به طول حدود 12 کیلومتری آن، محدوده وسیعی در اطراف و راستای آن تا شعاع 10 تا 15 کیلومتری، بیشترین خسارت را خواهند داشت. اگر گسل نیاروان واقع در شمال شرق تهران، به عنوان یکی از گسل های فعال و شناخته شده نیز بخواهد فعال شود و زمین لرزه ای ایجاد کند، مطمئنا این منطقه به رغم کیفیت بالاتر ساخت و سازها، متناسب با بزرگای زلزله بسیار بیشتر از منطقه ای چون شهر ری، واقع در جنوب شهر خسارت خواهد دید.
* ما بسیار خوشبخت هستیم که در مجاورت شهرهای بزرگ کشورمان، زمین لرزه بزرگی تاکنون نداشته ایم چراکه آسیب پذیری و خسارات در این شهرها در صورت وقوع زلزله ای بزرگ در فاصله کم بسیار چشمگیر خواهد بود.