بزرگنمايي:

آریا بانو - خراسان / پاسخ‌هایی به 3 سوال رایج مردم درباره احتمال وسواسی شدن‌شان در این روزهای کرونایی و چگونگی مدیریت آن.
تور کرونا با سرعت هرچه‌تمام‌تر خودش را به ایران رساند و تمام برنامه‌ریزی‌های قبلی ما را به هم‌ریخت. حالا سبک زندگی‌مان فرق کرده است و با سؤال‌های مختلفی مواجه شده‌ایم. در این یادداشت، به وسواس در روزگار کرونا می‌پردازیم و به پرسش‌های مرتبط پاسخ می‌دهیم. چه کسی فکر می‌کرد روزی برسد که نان بسته‌بندی‌شده یا ظرف مایع دست شویی را با آب و صابون بشوییم؟! در پسِ این کار خسته‌کننده و البته خنده‌دار، یک واقعیت وجود دارد که می‌گوید دنیا آن‌قدرها هم که ما فکر می‌کنیم، قابل پیش‌بینی و کنترل‌پذیر نیست. جهان واقعی، پر است از ابهام و عدم قطعیت. این درست همان چیزی است که افراد مبتلا به وسواس و اضطراب، با آن سخت کنار می‌آیند و برخلاف تلاش‌های مکررشان، بازهم نمی‌توانند همه تردیدها را قلع‌وقمع کنند. ظرفیت تحمل ابهام، به ما کمک می‌کند تا ازنظر منطقی و هیجانی، با تجارب مبهم و داستان‌هایی که ادامه و پایانشان مشخص نیست، راحت‌تر زندگی کنیم.
آیا این روزها دچار وسواس شده‌ایم و خطرناک است؟
طبیعی یا غیرطبیعی بودن یک رفتار، به چند عامل بستگی دارد: تناسب رفتار با واقعیت محیطی، شدت، فراوانی(تعداد) و زمان. مدتی است که تمام مردم جهان، بهداشت را بیشتر از قبل رعایت می‌کنند زیرا یک خطر محیطی به نام «کووید 19» وجود دارد و این «فراگیری» رفتارهای بهداشتی، دقیقاً متناسب با شرایط و با هدف کم یا خنثی کردن خطر است. پس لازم نیست به خودمان برچسب «غیرطبیعی» و «وسواسی» بزنیم و با سرزنش‌های مدام، در دام احساس گناه بیفتیم.
پزشکان درباره ابتلا به کووید 19، نکته بسیار مفیدی را مطرح می‌کنند؛ این‌که اگر نشانه‌های بیماری را داشتید، به «حال عمومی»تان دقت کنید. اگر حال عمومی خوبی دارید، می‌توانید در خانه استراحت کنید. از همین نکته می‌توانیم در حوزه بهداشت روانی استفاده کنیم.
از خودمان بپرسیم آیا ازنظر روانی، حال خوبی داریم؟ در یک ارزیابی و خودسنجی، می‌توانیم به‌شدت، مدت و فراوانی رفتارهایی نظیر شست وشو، بررسی کردن علامت‌ها، خواندن خبرها، مشغله ذهنی و... دقت کنیم. اگر درمجموع دیدیم که این رفتارها تناسبی با موقعیت ندارند، زنگ خطر به صدا درمی‌آید و نشان می‌دهد که عملکردمان تناسبی با موضوع ندارد. حالا اگر عملکرد شما (از تمرکز گرفته تا بهره‌وری) پایین آمده و بیشتر زمان‌تان را به شست وشو، دنبال کردن اخبار و... اختصاص می‌دهید، بهتر است از روان شناسان کمک بگیرید.
چه رفتارهایی وسواسی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟
اما آیا همه رفتارها در محدوده رفتارهای بهنجار قرار می‌گیرند؟ مسلماً نه! مثلاً سعید می‌گوید «از وقتی کرونا آمده، فقط دست‌هایم را نشسته‌ام، بلکه خودم هم از زندگی دست‌شسته‌ام! شست وشوی زیاد آن‌هم با آب داغ، باعث شده زمان کمی برای کارهایم داشته باشم و اگزما هم قاتل پوستم شده است». مریم درباره تجربه این روزهایش می‌گوید: «فکر می‌کنم اگر اخبار را نخوانم، اطلاعات مهمی را درباره سلامت ماندن از دست می‌دهم. مدام تصویر افرادی در ذهنم می‌آید که در سردخانه هستند. وقتی پدرم عطسه می‌کند، طوری نگران می‌شوم که انگار کرونا در یک‌قدمی خانواده ماست». مجید درباره بررسی کردن نشانه‌های بیماری می‌گوید: «مدتی است که با سامانه‌های ویژه کرونا تماس می‌گیرم و برای این کار هزینه و وقت زیادی گذاشتم. چند اپلیکیشن مرتبط را نصب کردم تا با پزشکان در تماس باشم. مدام نشانه‌های بدنی‌ام را بررسی می‌کنم و می‌ترسم بیمار شوم». دو سه ماهی هست که با شرایط استرس‌زا روبه‌رو شده‌ایم. امکانات ما محدود و فشار محیط هم زیاد است. وقتی به مهارت‌های مختلف مجهز شویم، بهتر می‌توانیم با استرس دست‌وپنجه نرم کنیم. استرس و فشار، اطلاعاتی درباره محیط به ما می‌دهند. ماجرای اضطراب اما فرق می‌کند. اضطراب، احساس ناخوشایند و البته مبهمی است که درون ما وجود دارد نه محیط. گاهی وسواس، خودش را با اعمال تکراری نشان می‌دهد. مثل شست وشوی مکرر، انجام کارها با مراسم خاص، قرینه کردن همه‌چیز و ... اما این تمام ماجرا نیست. بخش دیگر وسواس، شامل افکار، تصاویر و خودگویی‌های آزاردهنده‌ای است که به‌سختی می‌شود آن‌ها را کنترل کرد. انگار نوعی اجبار به تکرار وجود دارد و حتی با این‌که بسیار فرساینده است اما با فرمان «بس است» هم ناپدید نمی‌شود. سه مثالی که برایتان نوشتم، مصداق بارز رفتارها و افکار وسواس‌گونه‌ای هستند که به انرژی ما دستبرد می‌زنند، وقت‌مان را می‌گیرند و درنهایت احساس ناخوشایندی را تجربه می‌کنیم. درحالی‌که با رعایت «بهینه» اصول بهداشتی، احساس ایمنی خواهیم داشت؛ بی‌آن که عملکردمان مختل شود.
چه کنیم تا در آینده، وسواسی نشویم؟
همه‌گیری کووید 19، با هیچ‌کسی شوخی ندارد. یک تصمیم جمعی، این است که اقدامات پیشگیرانه را انجام دهیم تا مبتلا نشویم. اتفاقاً ازنظر روانی هم به پیشگیری نیاز داریم تا در دوران پسا کرونا، به نشانه‌های ناخوشایند روان‌شناختی دچار نشویم. می‌توانیم از همین حالا شروع کنیم و با مانیتور کردن (مشاهده آگاهانه، عامدانه و بدون قضاوت) جسم و ذهن، تجربه‌های فیزیکی و روانی‌مان را رصد کنیم. اقدامات پیشگیرانه برای حفظ بهداشت روانی شامل:
* عمل نکردن بر اساس افکار وسواسی.
* فعال ماندن و لذت بردن از علاقه‌های شخصی.
* پذیرش هیجان‌های منفی همراه با شفقت و حمایت.
* حفظ ارتباط‌های دوستانه‌ و خویشاوندی در فضای مجازی.
* انجام رفتارهای بهداشتی در حد «کافی» (نه بیشتر و نه کمتر).
* دنبال کردن اخبار از منابع معتبر، به‌طور محدود (مثلاً روزی یک ربع).
* اختصاص برنامه منظم و باکیفیت برای تغذیه، خواب و تحرک جسمی.
* دریافت خدمات حرفه‌ای از روان شناسان و روان‌پزشکان (مشاوره‌های آنلاین).
* انجام برنامه‌های متنوع بر مبنای ارزش‌های شخصی‌ و حرکت در جهت زندگی معنادار.
در دوران کرونا، یاد می‌گیریم زندگی با عدم قطعیت و تردید را تمرین کنیم و فقط به کارهایی بپردازیم که در حیطه کنترل ماست. پذیرش همین دو واقعیت اضطراب‌مان را کم می‌کند. خیلی مهم است که تلاش‌های ما، به خودمراقبتی بیشتر و نه اضطراب شدیدتر منجر شوند. مراقبتی که فقط مربوط به امروز نیست؛ چون بعد از قرنطینه هم به انرژی احتیاج داریم. همین حالا، وقت ذخیره انرژی است. پس در کنار برنامه‌ریزی و انجام کارهای مفید، سعی کنیم خودمان را از دغدغه افراطی برای آینده، ایمن نگه‌داریم زیرا گذشته و آینده‌ای که مدام جلوی چشم‌مان باشد، دیگر گذشته و آینده نیستند!
نویسنده : نگار فیض‌آبادی| کارشناس ارشد روان شناسی بالینی