آریا بانو - بسیاری از توصیه‌های کرونایی برای اقشار متوسط است، نه آسیب‌پذیر مدیرعامل جمعیت امام علی (ع): مواردی از ازدواج اجباری کودکان بعد از شیوع کرونا و بیکاری خانواده‌ها گزارش شده است
روزنامه شهروند: کمتر از دو ماه از شیوع کرونا در ایران می‌گذرد و هر روز زوایای جدیدی از میزان آسیب‌زایی این ویروس برملا می‌شود. تأثیر آن بر اقتصاد، زندگی اجتماعی و فرهنگی، آموزش و حالا گروه‌های آسیب‌پذیر، دایره قربانیان را بزرگ‌تر کرده است. اما شاید در تمام این معادلات و محاسبه‌ها از توصیه‌های بهداشتی گرفته تا فراهم‌شدن امکان در خانه‌ماندن به اقشار آسیب‌پذیر کمتر توجه شده است. اینکه این افراد حالا در چه شرایطی به سر می‌برند و کرونا چه تأثیری بر آن‌ها داشته موضوعی است که در نشست آنلاین جمعیت امداد دانشجویی امام علی (ع) با سعید مدنی، جامعه‌شناس و اصغر ایزدی جیران، مردم‌شناس بررسی شد.
زهرا رحیمی، مدیرعامل جمعیت امام علی (ع) بحث را با بلایی که کرونا بر سر خانواده‌های آسیب‌دیده آورده است، شروع کرد. به گفته او، در برخی مناطق کشور مواردی از ازدواج اجباری کودکان به دلیل شرایط اقتصادی بعد از کرونا گزارش شده است. او می‌گوید با وجود توصیه‌های بهداشتی فراوانی که به افراد تحت پوشش جمعیت شده است، اما امکان رعایت این توصیه‌ها برای خیلی از آن‌ها وجود ندارد. او با اشاره به اظهار نظر فعالان اجتماعی در پاسخ به اینکه گفته می‌شود آیا کرونا ویروس عادلی است؟ تأکید می‌کند که این‌طور نیست: «در بخش پیشگیری از ابتلا، امکان در خانه ماندن برای خیلی از این افراد وجود ندارد. تعدادی از خانه‌ها برای این افراد خانه نیست، پاتوق است یا محلی برای رفت‌وآمد قاچاقچیان. گاهی شاید هیچ‌کدام هم نباشد. فضای ٤٠ متری با ١٠ نفر جمعیت، امکان ماندن در خانه را به افراد نمی‌دهد. یا مثلا کسانی که حتی به آب دسترسی ندارند چطور می‌توان انتظار داشت مرتب دست‌ها را بشویند؟» رحیمی تعطیلی خانه‌های علم جمعیت را تصمیم سختی می‌داند: «خبر‌های بدی از شرایط کودکان به ما می‌رسد که تحت تأثیر وضعیت اقتصادی ناشی از شیوع کرونا قرار گرفته‌اند. حتی باخبر شده‌ایم که این کودکان با این شایعه که تریاک از ابتلا جلوگیری می‌کند، به بازار مواد مخدر کشیده شده‌اند.»

سقوط افراد بیشتری به زیر خط فقر
سعید مدنی، جامعه‌شناس دیگر سخنران این نشست بود. او در پاسخ به تأثیر کرونا بر آسیب‌های اجتماعی توضیح داد. به گفته مدنی، شرایط فعلی منجر به ایجاد آسیب‌های دیگری مثل خشونت در خانواده به‌ویژه در مورد زنان و کودکان، بالا رفتن طلاق و حتی افزایش جرایم می‌شود: «وضعیت فعلی میزان آسیب‌پذیری افراد کم‌برخوردار را، که اساسا پیش از این ماجرا هم دچار انواع آسیب‌ها بوده‌اند، بحرانی‌تر کرده است. میزان خشونت در خانواده‌هایی که در آن بیکاری وجود دارد بیشتر از گذشته است، بنابراین جامعه مدنی باید در این زمینه هم حساس شود.» به گفته او، نقطه مقابل آسیب‌پذیری، تاب‌آوری است که در میان گروه آسیب‌دیده هم این موضوع دیده نمی‌شود: «دولت برای بالا بردن تاب‌آوری این افراد اقدامات خاصی نکرده است. شرایط فعلی منجر به سقوط افراد بیشتری به زیر خط فقر می‌شود. جمعیتی که نتواند طی یک تا دو ماه کسب درآمد کند به‌شدت آسیب می‌بیند.

قبلا نماینده‌ای در مجلس گفته بود که ١٥‌میلیون نفر شغل‌های فاقد شناسنامه دارند. حالا همه این افراد در شرایط نامناسب اقتصادی‌اند.» به گفته او، پس از ماجرای آبان‌ماه صحبت از توزیع بسته‌های معیشت برای ٦٠‌میلیون نفر شد، اما در وضع کنونی تعداد افراد آسیب‌دیده خیلی بیشتر شده است. کرونا وارد جامعه نابرابری مثل ایران شده و حقوق اساسی بسیاری از گروه‌های فرودست را نقض کرده است. مدنی می‌گوید که نابرابری اجتماعی تأثیر مستقیمی روی سلامت افراد دارد. افراد کم‌برخوردار دیرتر به پزشک مراجعه می‌کنند و کمتر تمایل به بستری‌شدن دارند. به دلیل سوء تغذیه، بیشتر در معرض ابتلا هستند و محل سکونت‌شان، آنان را بیشتر در معرض بیماری قرار می‌دهد. این جامعه‌شناس به نقش سیاست‌های لیبرال در ایجاد وضع اقتصادی و بهداشتی کنونی اشاره می‌کند. به اعتقاد او، تصور می‌شد در قرن ٢١ نظام درمان ظرفیت بالایی در مواجهه با بیماری‌ها داشته باشد، اما مشاهده می‌شود که چه در کشور‌های توسعه‌یافته، چه توسعه‌نیافته توانایی مقابله با کرونا وجود ندارد. مسأله به سیاست‌های لیبرال برمی‌گردد، چرا که با این سیاست‌ها بود که طرح خودگردانی بیمارستان‌ها و خصوصی‌سازی بهداشت و درمان مطرح شد و نظام درمان را ضعیف کرد. این وضع در اقتصاد هم دیده می‌شود.
برای گروه‌های آسیب‌پذیر، خانه امن نیست
شیوع کرونا وضع اضطرار ایجاد کرده است. چند ماه دیگر هم ماجرا تمام می‌شود، اما گروه‌های آسیب‌پذیر با وضع اضطرار همیشگی زندگی می‌کنند. این‌ها صحبت‌های اصغر ایزدی جیران، مردم‌شناس است که در این نشست حضور داشت. او می‌گوید: «زندگی گروه‌های آسیب‌پذیر به‌طور مداوم با مرگ و بیماری تهدید می‌شود. همواره از شرایط استثنایی کنونی صحبت می‌شود، اما هیچ‌وقت زندگی این افراد در نظر گرفته نمی‌شود. این افراد رها شده‌اند.» به گفته این مردم‌شناس، گروه‌های آسیب‌پذیر از نظر مادی و غیرمادی حفاظت نمی‌شوند؛ نه بیمه دارند، نه شغل ثابتی و نه حتی خانه‌ای. مدام به آن‌ها برچسب زده می‌شود که دیگران را آلوده می‌کنند و خطرناک‌اند. این افراد حتی از نظر سیستم ایمنی شرایط مشابهی با طبقات متوسط و مرفه ندارند. بیماری جزء جدایی‌ناپذیر زندگی این افراد است.

ایزدی که ساکن تبریز است به شرایط حاشیه‌نشینان این شهر اشاره می‌کند. به گفته او، در این مناطق در هر خانه یک تا دو بیمار زندگی می‌کنند: «می‌گویند در خانه بمانید، اما این توصیه برای قشر متوسط و بالای جامعه است. خیلی از این افراد سرپناه ندارند و کارتن‌خواب‌اند. اگر هم سقفی باشد محیط برایشان خفقان‌آور است. آن‌ها چاره‌ای جز بیرون ماندن از خانه ندارند. بیشتر آن‌ها را می‌توان سرِ کوچه‌هایشان دید که مشغول بازی‌اند یا گوشه دیوار تکیه زده‌اند. وقتی می‌گویند در خانه بمانید تصویر خانواده‌ای بی‌دردسر ترسیم می‌شود که افراد در آن مشغول کتاب خواندن و فیلم دیدن‌اند، اما خانواده‌های آسیب‌دیده این‌طور نیستند. گاهی بیرون ماندن، از خانه ماندن برای این افراد امن‌تر است.»