بزرگنمايي:

آریا بانو - بازده / اصل قانون اثر در روانشناسی یادگیری نخستین بار توسط ادوارد ثرندایک معرفی شد. بر اساس این اصل، پاسخ‌هایی که بلافاصله رضایت را به همراه می‌آورند شدیدا به موقعیتی وابسته می‌شوند و بنابراین، به احتمال بسیار زیاد، وقتی موقعیتی تکرار می‌شود، این پاسخ‌ها هم دوباره داده می‌شوند. وضعیت برعکسی هم وجود دارد. اگر موقعیت مورد نظر نارضایتی و ناراحتی را در فرد به وجود آورد، ارتباطات موجود با آن موقعیت ضعیف‌تر می‌شوند و احتمال تکرار رفتار پاسخ در صورت تکرار همان موقعیت کمتر خواهد بود.
تصور کنید شما یک روز بر حسب تصادف زود به محل کارتان می‌رسید. رییس‌تان متوجه این قضیه می‌شود و پشتکار و تلاش‌تان را تحسین می‌کند. این تحسین احساس خوشایندی را در شما به وجود می‌آورد و این رفتارتان را تقویت می‌کند. هر روز سعی می‌کنید زودتر از ساعت مقرر در محل کارتان حاضر شوید تا همچنان تحسین و تقدیر رییس‌تان را دریافت کنید. همانطور که می‌بینید، رفتار شما نتیجه‌ای لذت‌بخش و خوشایند را در پی داشته است و به همین دلیل، به احتمال بسیار زیاد این رفتار در آینده هم تکرار خواهد شد.
1. نمونه‌هایی درباره درباره قانون اثر
اگر خوب درس بخوانید و نمره‌ی خوبی در امتحان به‌دست بیاورید، احتمالا برای امتحان بعدی هم خوب درس خواهید خواند.
اگر سخت کار کنید و بعد ارتقاء بگیرید و افزایش حقوق داشته باشید، به احتمال بسیار زیاد سعی و تلاش و جدیت بیشتری در کارتان به خرج خواهید داد.
اگر از چراغ قرمز رد شوید و بعد جریمه شوید، احتمال اینکه بار دیگر چراغ قرمز را نادیده بگیرید بسیار کم خواهد بود.
2. خاستگاه قانون اثر
ما اغلب این اصل رفتاری که می‌گوید ” نتایج و عواقب منجر به تغییرات رفتاری می‌شود” را به فرآیند شرطی شدن فعال و بی‌. اف. اسکینر نسبت می‌دهیم. اما تحقیقات نشان می‌دهد که این مفهوم ریشه در مطالعات و کشفیات روانشناسی به نام ادوارد ثرندایک دارد.
ثرندایک در آزمایش‌هایش از چیزی که امروزه جعبه‌های پازل نامیده می‌شود استفاده کرد تا فرآیند یادگیری در حیوانات را کشف کند.
این جعبه‌های دربسته دارای اهرمی بودند. در صورت فشار دادن اهرم، حیوان قادر بود از قفس فرار کند.
ثرندایک گربه‌ای را داخل جعبه‌ی پازل قرار دارد. او سپس تکه گوشتی را بیرون از جعبه گذاشت و تلاش حیوان برای بیرون آمدن از جعبه و گرفتن غذا را مشاهده کرد. او در این مشاهدات مدت زمانی که سپری می‌شد تا هر حیوان موفق شود راه فرار از جعبه را پیدا کند را یادداشت می‌کرد.
در نهایت، گربه‌ها اهرم را فشار می‌دادند، در باز می‌شد و حیوان می‌توانست جایزه‌اش را دریافت کند. اگرچه در نخستین تجربه‌ها، حیوان اهرم را تصادفی فشار می‌داد اما احتمالا در دفعات بعدی گربه این کار را تکرار می‌کرد چون بلافاصله بعد از فشار دادن اهرم جایزه‌ای دریافت می‌کرد.
ثرندایک در مشاهداتش دریافت که در هر بار آزمایش، سرعت باز کردن در جعبه توسط گربه‌ها بالاتر می‌رود. از آنجایی که فشار دادن اهرم به نتیجه‌ای مساعد و خوشایند ختم شده بود، احتمال تکرار این رفتار توسط گربه‌ها در آینده بیشتر بود.
ثرندایک این را ” قانون اثر” نامید. قانون اثر می‌گوید وقتی رابطه‌ای رضایت به همراه می‌آورد، احتمال تکرار آن رابطه بیشتر می‌شود. در صورتیکه عملی نتیجه‌ای ناخوشایند به همراه داشته باشد، احتمال تکرار آن عمل کمتر می‌شود.
قانون اثر دارای دو بعد اساسی است:
1.رفتارهایی که فورا نتایجی مساعد و رضایت‌بخش به همراه می‌آورند، احتمالا دوباره تکرار می‌شوند. در مثال‌ قبلی، وقتی شما زود به محل کارتان می‌رسید و مورد تحسین رییس‌تان قرار می‌گیرید، احتمال تکرار این رفتار در آینده بیشتر می‌شود.
2. احتمال وقوع دوباره‌ی رفتارهایی که نتایجی نامساعد و ناخوشایند به همراه دارند، کمتر است. اگر دیر به محل کارتان برسید و جلسه‌ی مهمی را از دست بدهید، احتمال اینکه دوباره در آینده دیر کنید کمتر می‌شود. علت این است که خودتان از دست دادن یک جلسه‌ی کاری را نتیجه‌ای منفی و ناخوشایند می‌دانید و احتمال تکرار این رفتار در آینده بسیار کم می‌شود.
3. تاثیر قانون اثر بر رفتارگرایی
کشف ثرندایک تاثیری قابل‌توجه بر پیشرفت رفتارگرایی داشت. بی. اف. اسکینر نظریه‌ی شرطی‌شدگی فعال خود را بر پایه‌ی قانون اثر بنا کرد. او حتی جعبه‌ی پازل خودش را طراحی کرد و آن را اتاق شرطی‌شدگی فعال نامید( که به آن جعبه‌ی اسکینر هم می‌گویند).
در شرطی‌شدگی فعال، رفتارهایی که تشویق می‌شوند قدرت بیشتری دارند و رفتارهایی که تنبیه شده‌اند، تضعیف می‌شوند. واضح است که قانون اثر تاثیری مشهود بر پیشرفت رفتارگرایی داشته است؛ همان چیزی که به مکتب فکری حاکم بر روانشناسی در قرن بیستم تبدیل شد.
بسیاری از اصول رفتاری امروزه همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند. روانشناسان و سایر متخصصین سلامت روان در محیط‌های درمانی اغلب از فرآیند پاداش استفاده می‌کنند تا رفتارهای مثبت را تشویق و رفتارهای ناخوشایند را نفی کنند. در این موارد، ممکن است از نتایج مساعد برای بالا بردن احتمال رفتار مثبت در آینده استفاده شود.
مطالعات ثرندایک در رابطه با قوانین یادگیری نقشی موثر در پیشرفت روانشناسی رفتاری داشته و تاثیرات آنها تا به امروز باقی مانده است.