بزرگنمايي:

آریا بانو - آخرین خبر / افتتاحیه برلیناله 2020 با یک دقیقه سکوت برای جان‌باختگان عملیات تروریستی شب افتتاحیه‌اش زیر سایه بهت و غم آغاز شد. جشنواره برلین امسال در سایر کشورها هم با هجوم کرونا از سال‌های گذشته منزوی‌تر شده است.
شامگاه چهارشنبه، سی‌ام بهمن فقط یک شب مانده به برگزاری مراسم افتتاحیه، یک مهاجم مسلح در مرکز شهر هاناو، واقع در حومه شرقی فرانکفورت، آلمان را شوکه کرد و 9 نفر را به ضرب گلوله به قتل رساند. به گزارش دویچه‌وله، پایگاه خبری آلمانی، وزیر امور داخلی ایالت هسن گفته است شواهد حکایت از آن دارد که مهاجم به راست‌گرایان افراطی تمایل داشته و کشتار را با انگیزه بیگانه‌ستیزی انجام داده است. به همین مناسبت بود که سخنرانی مونیکا گروترز، مسوول امور فرهنگ و رسانه دولت آلمان به موضوع راست‌گرایان افراطی اختصاص یافت.
پاکسازی فستیوال آلمانی از نازی‌ها
گروتز گفت: «دیگر هرگز اجازه نخواهیم داد راست‌گرایان افراطی در آلمان تنش‌آفرینی کنند. آیا مردم باید از به خطر افتادن جان‌شان در آلمان تنها به خاطر دین، ملیت یا رنگ پوست‌شان در هراس باشند؟ نه! دیگر اجازه نخواهیم داد برای چنین دلایلی بترسند.» او در این جملات به آلفرد باوئر، نخستین مدیر برلیناله اشاره کرد که طبق تحقیقات به‌عمل‌آمده وابستگی‌هایی به حزب ناسیونال‌سوسیالیسم (نازی) رایش سوم داشته و آن را پنهان کرده است. صحبت‌های او با تشویق و استقبال حضار همراه شد. سخنران بعدی میشائیل مولر، شهردار پایتخت آلمان بود که او نیز به تهدید‌بودن راست‌گرایی افراطی در آلمان پرداخت؛ اما این اتفاق فقط یک حاشیه در هفتادمین سالگرد جشنواره فیلم برلین محسوب نمی‌‌شود. پایان دادن به 18 سال ریاست دیتر کاسلیک و تیم همراه او آغازی بود بر دوره ریاست کارلو چاتریان و ماریته ریسنبک در سمت مدیریت هنری و اجرایی در جشنواره‌ای که نشان داده است به ثبات کادر مدیریتی خود، اعتقاد راسخ دارد. دوره مدیریتی دیتر کاسلیک به‌طور عادی قرار بود در سال 2019 پایان یابد اما نامه سرگشاده 79 تن از سینماگران آلمانی دو سال قبل از آن باعث شد تا این ریاست برای دوره بعدی تمدید نشود؛ البته این اعتراض اهالی سینمای آلمان را یکدست نکرد بلکه آنان را به گروه‌های مخالف و موافق تقسیم کرد و نهایتا سال 2020 به‌عنوان سالی برای آغاز رویکردی جدید در برلیناله ثبت شد.
سیاسی‌بودن قدیمی‌ترین جشنواره اروپایی را به هم نمی‌زنم
چاتریان سابقه هفت‌ساله مدیریت جشنواره ایتالیایی لوکارنو را در کارنامه دارد و به گزارش BBC فارسی بسیاری منتقد رویکرد ضد‌ایرانی او بودند چراکه در تمام طول دوران ریاست خود هیچ‌ فیلم ایرانی را به فستیوال ایتالیایی راه نداده بود؛ اما امسال در اولین دوره مدیریتش بر جشنواره آلمانی، چهار فیلم ایرانی به همراه یک فیلم به کارگردانی کارگردان ایرانی‌تبار را به فستیوال راه داده است. BBCفارسی اذعان می‌کند که برخلاف تقاضای امضاکنندگان نامه سرگشاده، چاتریان مصرانه تصریح کرده «ساختار و مدیریت جشنواره تغییر کرده اما من نمی‌خواستم انقلابی در آن ایجاد کنم»؛ بنابراین تغییرات جزئی صورت‌گرفته در اجرای فستیوال در دو ویژگی اصلی شناخته‌شده برلیناله یعنی «تماشاگرمحوری» و «سیاسی‌بودن» آن تغییری ایجاد نکرده است.
این پایگاه می‌نویسد: «برنامه این دوره همچنین شهرت سیاسی‌بودن برلیناله را هم زیر سوال نمی‌برد: اغلب کارهای بخش مسابقه، هر چند رویدادهای سیاسی خالص را دستمایه قرار نداده‌اند، ولی داستان فیلم در متنی سیاسی به تصویر کشیده شده است، مانند «برلین میدان الکساندر» ساخته برهان قربانی که به زندگی مهاجران در آلمانِ پس از فروپاشی دیوار می‌پردازد؛ «همه مرده‌ها» از کائتانو گوتاندو و مارکو دوترا که دوران پس از لغو برده‌داری در برزیل را به تصویر درآورده است؛ «دی آ او ناتاشا»، ساخته ایلیا خرژانوفسکی و یکاترینا اورتل که یک انستیتوی تحقیقاتی مخفی اتحاد جماهیر شوروی سابق را در قالب کانون رویدادهای اسرارآمیز کیهانی نشان می‌دهد؛ همچنین فیلم «شیطان وجود ندارد» از محمد رسول‌اف که درمورد موضوع اعدام چرخ می‌زند، ولی همزمان به شیطان درون انسان‌ها نظر دارد.»
مظلوم‌نمایی برای حکمی که اجرا نشد
دست‌کم به همین اعتبار می‌توان نگاهی نو به انتخاب فیلم‌های ایرانی حاضر در هفتادمین برلیناله انداخت. «شیطان وجود ندارد»، «پری»، «بادبادک‌ها»، «اسب سفید بالدار»، «یلدا» و «نامو» فیلم‌های ایرانی حاضر در این دوره هستند که به علاوه فیلم «بدون احساسات منفی» به کارگردانی فراز شریعت، فیلمساز ایرانی‌تبار روی هم می‌توان به هفت اثر رسید.
محمد رسول‌اف، کارگردان فیلم «شیطان وجود ندارد» امسال طی نامه‌ای از عدم‌حضورش در این فستیوال عذرخواهی کرده است. به گزارش دویچه‌وله، او در این پیام با اظهار تاسف از نبود امکان حضور در کنار تماشاچیان در برلیناله، به این موضوع اشاره کرد که «تصمیم حضور یا عدم‌حضور در جشنواره صرفا در دست او نیست» و «تحمیل چنین محدودیت‌هایی به وضوح ماهیت ناشکیبای دولت ایران را به نمایش می‌گذارد». این درحالی است که باوجود سروصدای محکومیت رسول‌اف به یک‌سال حبس و دو سال ممنوعیت خروج از کشور، او هرگز محکومیت اول را در زندان طی نکرد. همین پایگاه اذعان می‌کند که «شیطان وجود ندارد» چهار داستان را درباره موضوع اعدام روایت می‌کند که با توجه به انبوه فیلم‌های ایرانی درباره اعدام و سابقه فیلمسازی این کارگردان و مورد توجه قرار گرفتن فیلمش در جشنواره‌ای که سیاسی بودن، ویژگی اصلی‌اش شناخته می‌شود، قابل پیش‌بینی است که رویکرد او به موضوع چه خواهد بود.
قصاص و مسائل قومیتی، در اولویت
«نامو» (بیگانه) نخستین فیلم بلند نادر ساعی‌ور، امسال در بخش فوروم برلیناله به نمایش درخواهد آمد. این فیلم را تدوینگر سرشناس سینمای ایران، مستانه مهاجر به همراه طهورا ابوالقاسمی تهیه‌کنندگی کرده‌اند. «این فیلم 89 دقیقه‌ای داستان آموزگاری را روایت می‌کند که به شهری در کردستان ایران منتقل شده و می‌کوشد به همراه خانواده خود زندگی تازه‌ای شروع کند.» کردستان و مناطق کردنشین ایران از جمله موضوعات مهم دیگری هستند که جشنواره‌های اروپایی نظیر کن و برلین، علاقه بسیاری به آن‌ها دارند.
مسعود بخشی که فیلم ضدایرانی و پرجنجال «یک خانواده محترم» را هم در کارنامه دارد، سال گذشته آخرین ساخته‌اش «یلدا» را به جشنواره فجر فرستاد اما موفقیتی در آن کسب نکرد. حالا «یلدا» به برلین رفته است. دویچه‌وله درباره آن می‌نویسد: «در کاتالوگ برلیناله از این فیلم به‌عنوان محصول مشترک فرانسه، آلمان، سوئیس، لوکزامبورگ و لبنان یاد شده است. داستان این فیلم درباره زنی جوان است که به دلیل قتل شوهرش به مرگ محکوم شده است. او در شب یلدا به استودیوی یک برنامه زنده تلویزیونی آورده می‌شود تا توسط تنها فرزند مقتول بخشیده شود.» این فیلم هم به مساله قصاص و اعدام البته در تلاقی با رویکرد تلویزیون ایران می‌پردازد. این فیلم به همراه دو فیلم کوتاه «اسب سفید بالدار» مهیار ماندگار و «بادبادک‌ها»ی پیام حسینی در بخش جنریشن برلیناله اکران می‌شود.
بازنمایی مذهبی‌ها و همجنس‌خواهی
بخش پانارومای جشنواره برلین هم میزبان فیلم «پری» به کارگردانی سیامک اعتمادی است. این نخستین اثر بلند سینمایی این فیلمساز و محصول مشترک یونان، فرانسه، هلند و بلغارستان است. «این فیلم 101 دقیقه‌ای در مورد یک دانشجوی ایرانی در یونان است که قرار بوده برای استقبال پدر و مادرش که از ایران آمده‌اند به فرودگاه برود ولی از او در فرودگاه خبری نیست. پری نام مادر دانشجو است. او و شوهرش مذهبی هستند و برای اولین‌بار به سفر خارج آمده‌اند. آنان با توجه به غیاب پسرشان در فرودگاه می‌کوشند او را پیدا کنند.»
«بدون احساسات منفی» به مساله مهاجرت و وضعیت پناهجویان و مهاجران در آلمان می‌پردازد و کارگردان فیلم، فراز شریعت که فرزند مادر و پدر مهاجر ایرانی است، در این فیلم به داستان یک جوان همجنس‌خواه می‌پردازد. دویچه‌وله می‌نویسد: «به گفته شریعت، آنچه مادرش در فیلم تعریف می‌کند، چیزهایی هستند که او واقعا تجربه کرده و تصاویر ویدئویی از دوران کودکی خود فراز شریعت هم گنجانده شده‌ است.» گفتنی است بیش از 60درصد زبان محاورات این فیلم فارسی است.
هم علیه نازی‌ها و هم علیه ثبات دیگر کشورها
هرچند برلیناله در هفتادمین سال عمرش با یک چالش سیاست داخلی جدی و درگیری با بازمانده‌های خطرناک حزب نازی روبه‌رو شده اما سیاست‌هایش را در قبال سایر کشورها از جمله ایران نه کنار گذاشته و نه فراموش کرده است. تغییر کادر مدیریتی هم تاثیری بر این سیاست‌ها نداشته که این مساله به‌خودی‌خود نشان می‌دهد ثبات سیاست‌گذاری‌های کلان این فستیوال مهم اروپایی، جایی خارج از مدیران آن انجام می‌شود. به علاوه باتوجه به تلاش دستگاه فرهنگی آلمان برای حفظ کاراکتر سیاسی قدیمی‌ترین فستیوال سینمایی اروپا، بدون تردید انتخاب این چیدمان از فیلم‌های ایرانی در هفتادمین دوره این جشنواره، گویای رویکردهای سیاسی دولت آلمان به تعامل فرهنگی با ایران خواهد بود.