آریا بانو - روزیاتو / تاریخ بیماری های دنیاگیر زیادی به خود دیده، بیماری هایی آنچنان ویرانگر که صدها هزار تا میلیون ها نفر را به کام مرگ فرستاده اند.طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت، بیماری ای دنیاگیر تلقی می شود که در سطح جهانی یا در منطقه ای بسیار وسیع شیوع پیدا کرده باشد. بیماری های دنیاگیر از مرزهای بین المللی عبور و معمولاً جمعیت زیادی را مبتلا می کنند.
ویروس کرونا در مقایسه با دیگر بیماری های تاریخ، هنوز به مرحله ی دنیاگیری نرسیده، گرچه دنیای فرا مرتبط امروز ما با وجود این ویروس جدید می تواند شاهد گسترش بیماری ای باشد که پیش از آن به خود ندیده.
در ادامه درباره ی مرگبارترین بیماری های شیوع یافته در دنیا صحبت خواهیم کرد.
1- جذام

جذام یکی از اولین بیماری های دنیاگیر بود. این بیماری در قرون وسطا در اروپا گسترش پیدا کرد.
جذام، که در قرن یازدهم به مرحله ی دنیاگیری رسید، یکی از بیماری هایی محسوب می شود که مورد بیشترین سوء تعبیر قرار گرفته اند. مردم قرن ها اعتقاد داشتند این بیماری ارثی و حتی مجازاتی از سوی خداوند است. به بیماران جذامی انگ زده می شد و آن ها را طرد می کردند. اگر هم طرد نشده بودند، باید لباس های مخصوصی به تن می کردند و حتی زنگ های خاصی به خود می بستند تا دیگران از آمدن آن ها باخبر شوند.
علت این ترس شدید، یکی از تأثیرات جذام یعنی نکروز یا بافت مردگی بود که باعث سیاه شدن بخش هایی از دست یا پا یا تمام آن می شود.
گرچه امروزه هنوز افرادی هستند که به جذام مبتلا باشند، اما این بیماری دیگر با روش درمان چند دارویی قابل درمان است.
هنوز موارد قابل توجهی از ابتلا به جذام در دنیا وجود دارد. در سال 2018، سازمان جهانی بهداشت از گزارش 208،619 مورد جدید ابتلا به این بیماری در سرتاسر دنیا خبر داد.
با این حال، جذام از سال 1981 بیماری ای قابل درمان است، در همین سال بود که سازمان جهانی بهداشت روش درمانی چند دارویی را برای درمان بیماران جذامی پیشنهاد کرد. درمان چند دارویی 6 ماه یا یک سال به طول می انجامد. طول دوره ی درمان به شدت بیماری بستگی دارد، اما این روش در درمان بیماران موفقیت آمیز بوده.
2- طاعون خیارکی
مرگ سیاه یا طاعون خیارکی یک سوم از جمعیت اروپا را در قرن چهاردهم به کام مرگ فرستاد.
عامل این بیماری، باکتری یرسینیا پستیس بود که در بسیاری از بخش های دنیا وجود دارد.
اعتقاد بر این بود که طاعون از طریق موش ها انتقال پیدا کرده.
تعداد قربانیان طاعون را نزدیک به 25 میلیون نفر می دانند و تصور بر این است که این بیماری از طریق مگس ها و موش ها در اروپا و آسیا گسترش یافته.
بسیاری از اعضای خاندان های سلطنتی دنیا در قرن چهارم بر اثر این بیماری از دنیا رفتند، از جمله جوان، دختر ادوارد سوم، پادشاه انگلستان.
3- طاعون بزرگ لندن

طاعون بزرگ لندن در قرن هفدهم جان 20 درصد از جمعیت شهر را گرفت.
طاعون بزرگ لندن، دومین طغیان طاعون خیارکی بود و به 68،596 مورد مرگ ثبت شده انجامید.
خیابان های شهر لندن که در آن زمان مملوء از آشغال بود، باعث جذب موش های حامل طاعون می شد.
4- وبا

وبا 7 بار شیوع دنیاگیر داشته که بار اول آن در سال 1817 آغاز شد.
گرچه طبق اسناد تاریخی شروع این بیماری به قبل از سال 1817 برمی گردد، اما در این سال بود که وبا به مرحله ی دنیاگیری رسید. منشأ این بیماری، دلتای گنگ ِ هند بود. وبا به آسیا و اروپا سرایت پیدا کرد و 6 سال به طول انجامید.
بیماری وبا امروزه هم وجود دارد، به طوری که طبق آمارهای سازمان جهانی بهداشت، هر ساله 1/3 تا 4 میلیون مورد ابتلا به وبا گزارش می شود. با این حال، تا 80 درصد این موارد با مصرف داروی او آر اس قابل درمان هستند.
5- آنفولانزای روسی

آنفولانزای روسی در سیبری و قزاقستان آغاز شد، سپس به اروپا گسترش یافت و تا سال 1890 نزدیک 360 هزار نفر را از پای درآورد.
آنفولانزای روسی بزرگ ترین آنفولانزای دنیاگیر قرن نوزدهم بود.
این بیماری در شهرهای کوچک و بزرگ به سرعت گسترش می یافت، شهرهایی که با افزایش جمعیت رو به رو شده بودند و حالا مردم آن به شکل فشرده تری در کنار یکدیگر زندگی می کردند. توسعه ی خطوط ریلی هم باعث گسترش آنفولانزا شد، چون مردم دیگر می توانستند در مدتی کوتاه به نقاط دور سفر کنند و بیماری های واگیردار خود را هم به همراه ببرند.
6- آبله

تعداد قربانیان آبله در طول تاریخ را 300 میلیون نفر می دانند.
گرچه منشأ اصلی آبله مشخص نیست، اما تصور بر این است که این بیماری از مصر باستان آغاز شد، چون روی بدن سه مومیایی متعلق به این دوره جای زخمی هایی شبیه به آبله دیده شده.
تلاش بشر برای کشف دنیا و توسعه ی مسیرهای تجاری موجب گسترش شدید آبله شد. در قرون شانزدهم، هفدهم و هجدهم، سیاست های استعماری اروپایی ها منجر به شیوع گسترده ی آبله در آفریقا، آمریکای شمالی و استرالیا شد، کشورهایی که توان مقابله با چنین بیماری قدرتمندی را نداشتند.
واکسن آبله اولین واکسن موفق تاریخ بود.
به طور متوسط از هر 10 فردی که به آبله مبتلا می شد، سه نفر جان خود را از دست می داد و آن هایی هم که جان سالم به در می بردند، جای زخم های شدید آبله تا آخر عمر روی بدن آن ها باقی می ماند.
ادوارد جنر، که در عکس بالا به تصویر کشیده شده، اولین واکسن تاریخ را در حین تلاش برای درمان آبله ساخت. او مقدار کمی از زخم های آبله را به افراد سالمی انتقال داد که بدن آن ها قادر به ساخت پادتن بود و به این ترتیب بود که آن ها از ابتلا به این عفونت در آینده مصون می شدند.
7- آنفولانزای اسپانیایی

آنفولانزای اسپانیایی که در واقع نوعی آنفولانزای مرغی بود بیشتر از 50 میلیون قربانی در سرتاسر دنیا گرفت.
آنفولانزای اسپانیایی سال 1918 مرگبارترین بیماری دنیاگیر تاریخ بوده. این بیماری علاوه بر 50 میلیون قربانی اش، جمعیت بسیار عظیمی را مبتلا کرد که میزان آن 500 میلیون نفر یا یک سوم جمعیت آن زمان دنیا تخمین زده شده.
هیچ دارو یا روش درمانی مؤثری برای این بیماری وجود نداشت. به جای آن، به مردم گفته می شد ماسک بزنند و همه ی مدارس، کسب و کارها و سالن های نمایش را تعطیل کرده بودند.
شدت این بیماری به قدری زیاد بود که قربانیان آن گاهی در عرض چند ساعت یا چند روز بعد از آشکار شدن نشانه ها از پای درمی آمدند.
در اولین سال شیوع آنفولانزای اسپانیایی، امید به زندگی در ایالات متحده آمریکا نزدیک به 12 سال کاهش یافت.
این بیماری در آمریکا به قدری شدید بود که تف کردن در خیابان ها ممنوع شده بود چون تصور می شد این کار به گسترش بیماری کمک می کند.
8- آنفولانزای آسیایی

آنفولانزای آسیایی در دهه ی 1950 در هنگ کنگ آغاز شد و بعد، از چین به ایالات متحده آمریکا و بریتانیا گسترش یافت.
آنفولانزای آسیایی دومین آنفولانزای دنیاگیر وسیع قرن بیستم، بعد از آنفولانزای اسپانیایی بود. تعداد قربانیان این بیماری در دنیا 1 تا 2 میلیون نفر تخمین زده شده. عامل این آنفولانزا زیرگروهی از ویروس های آنفولانزای A بود که با نام H2N2 شناخته می شود.
در لندن افراد مبتلا به آنفولانزای آسیایی را به کشور خود بازمی گرداندند. این بیماری اثر ویرانگری در این شهر داشت.
در اولین ماه های شیوع بیماری دنیاگیر آنفولانزای آسیایی، ویروس عمدتاً از طریق چین و نواحی اطراف به قسمت های دیگر دنیا انتقال می یافت.
با این حال، طولی نکشید که پای این بیماری به بریتانیا باز شد و تا دسامبر 1957، در مجموع 3،550 مورد مرگ بر اثر آنفولانزای آسیایی در انگلستان و ولز گزارش شد.
9- اچ آی وی / ایدز
اچ آی وی / ایدز اولین بار در سال 1981 به عنوان یک بیماری شناخته شد و تعداد قربانیان آن تا به امروز را 35 میلیون نفر در سرتاسر دنیا می دانند.
اچ ای وی یا همان ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV / Human Immunodeficiency Virus) در صورتی که کنترل نشود، تبدیل به ایدز یا همان سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS / Acquired Immunodeficiency Syndrome) می شود، بیماری ای ویرانگر که باعث فروپاشی دستگاه ایمنی بدن می شود. این بیماری، در صورت عدم رسیدگی و مراقبت، منجر به مرگ بیمار خواهد شد.
با این حال، امروزه روش هایی برای کنترل این بیماری وجود دارد که از موفقیت زیادی در مقابله با آن برخوردارند. این روش ها می توانند این ویروس را به حدی سرکوب کنند که دیگر در جریان خون قابل تشخیص نباشد. در اینصورت انتقال بیماری به دیگران به شدت بعید است.
پرنسس دایانا یکی از حامیان از بین بردن بدنامی ای بود که در مورد اچ آی وی / ایدز وجود داشت.
گرچه ما حالا می دانیم که هر کسی می تواند به ایدز مبتلا شود، چون این بیماری از طریق رابطه ی جنسی بدون کاندوم، استفاده از سرنگ مشترک و هنگام زایمان از مادر به فرزند منتقل می شود، اما در ابتدا تصور می شد این بیماری فقط مردان همجنسگرا را مبتلا می کند.
این بیماری ابتدا به اشتباه گرید یا همان بیماری نقص ایمنی مربوط به مردان همجنسگرا (GRID / Gay-related Immune Deficiency) نامگذاری شد و این مسأله باعث شد این تصور به وجود آید که این بیماری مختص مردان همجنسگرا است.
10- آنفولانزای H1N1

ویروس H1N1 که نوع جدیدی از آنفولانزا بود، اولین بار در این کشور ظهور و به سرعت در دنیا گسترش یافت. طبق تخمین های مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها در آمریکا، نزدیک به 60/8 میلیون نفر در این کشور به آنفولانزای H1N1 مبتلا شدند که منجر به مرگ 12،469 نفر شد.
برخلاف بسیاری از آنفولانزاهای شیوع یافته، این بیماری بیشتر، کودکان و افراد میانسال را مبتلا می کرد. علت این مسأله آن بود که نزدیک به یک سوم افراد بالای 60 سال، از آنفولانزاهایی که قبلاً شیوع پیدا کرده بود پادتن هایی در بدن خود داشتند که از آن ها در برابر این ویروس محافظت می کرد.
11- ابولا

ابولا بیشتر یک بیماری اپیدمی است تا دنیاگیر چون بیشتر در آفریقا شیوع داشته.
ابولا ابتدا در آفریقا کشف شد، در جایی که حالا جمهوری دموکراتیک کنگو نامیده می شود. نام این بیماری از رود ابولا گرفته شده که در نزدیکی جایی قرار دارد که این بیماری اولین بار در آن یافت شد.
ابولا قبلاً با نام تب خونریزی دهنده ی ابولا شناخته می شد. علت این نامگذاری خونریزی داخلی و بیرونی ای است که بر اثر این بیماری در بدن ایجاد می شود. متوسط نرخ مرگ و میر ابولا حدود 50 درصد است و این بیماری از سال 1976 بیشتر از 11 هزار کشته داده.
ابولا بار دیگر در میانه ی سال های 2014 و 2016 در غرب آفریقا شیوع یافت و بعد به کشورهای دیگر قاره ی آفریقا، اروپا و ایالات متحده آمریکا گسترش یافت. بعد از گذشت 2 سال از اولین باری که این بیماری کشف شد، 11،325 نفر بر اثر این بیماری جان خود را از دست دادند.
12- ویروس کرونا

ویروس کرونا که بیشتر در چین گسترش یافته، این روزها مردم جهان را در وحشت فرو برده.
این ویروس که منشأ آن شهر ووهان ِ چین بوده، تا به امروز بیشتر از 77 هزار نفر را مبتلا کرده و بیش از 2،300 قربانی داشته. ویروس کرونای ووهان حالا به دست کم 30 کشور دیگر دنیا سرایت کرده و حداقل 12 مورد مرگ هم در خارج از چین داشته.
ویروس کرونا هنوز به طور رسمی یک بیماری دنیاگیر اعلام نشده، اما در صورتی که گسترش آن ادامه پیدا کند به مرحله ی دنیاگیری خواهد رسید.