بزرگنمايي:

آریا بانو - هنر زندگی/ فرار از مدرسه یکی از معضلاتی است که خانواده، مدرسه و در نهایت اجتماع را با خود درگیر می‌کند. کودک یا نوجوانی که از مدرسه فرار می‌کند علاوه بر آسیب‌هایی که به خود می‌زند در معرض خطرات محیطی نیز قرار می‌گیرد. به طوری که شاهد هستیم چنین کودکانی با احتمال بیشتری به سمت مواد مخدر و کارهای خلاف می‌روند. برای اطلاع بیشتر در مورد مواد مخدر کلیک کنید. نگرانی‌های جدی برخی والدین در مورد کودکان و نوجوانان خود قابل درک است. کودکان و نوجوانانی که از مدرسه فرار می‌کنند، در آینده به لحاظ تحصیلی، شغلی و ارتباطی ممکن ست دچار مشکلات فراوانی شوند. اما چرا برخی کودکان تمایل به فرار پیدا می‌کنند؟ عوامل زیربنایی این مشکل چیست؟ والدین چطور می‌توانند با آگاه شدن به مساله و کمک به این کودکان و نوجوانان از پیامدهای منفی فرار از مدرسه جلوگیری کنند؟
فرار از مدرسه
فرار از مدرسه یکی از اختلالات رفتاری کودکان و به معنای عدم حضور کودک یا نوجوان در مدرسه یا ترک آن بدون اطلاع مدرسه و خانواده است. این فرار معمولا بر کارکردهای تحصیلی و آینده شغلی فرد تاثیر می‌گذارد. برخی نظریه پردازان آن را خودکشی اجتماعی نامیده‌اند. فرار از مدرسه در هر سنی ممکن است رخ دهد اما شروع زود هنگام آن با مشکلات بیشتری همراه خواهد بود.
تفاوت فرار از مدرسه با مدرسه هراسی چیست؟
فرار از مدرسه با مدرسه هراسی متفاوت است. اصلی‌ترین تفاوت آن اطلاع والدین است. در مدرسه هراسی اجتناب از رفتن به مدرسه با اطلاع والدین انجام می‌شود. معمولا با اصرار و التماس برای نرفتن، چسبیدن به پدر و مادر، دل درد، تهوع، اضطراب، دلشوره، و ترس شدید همراه است.
اما والدین از فرار از مدرسه فرزندشان آگاه نمی‌شوند، کودک یا نوجوان سعی نمی‌کند به والدین بچسبد، بلکه عموما ساعات فرار از مدرسه را خارج از خانه می‌گذراند. برای مثال در خیابان‌ها پرسه می‌زند. در مدرسه هراسی معمولا ترس و اضطراب شدید مشاهده می‌شود، اما در مدرسه گریزی بیشتر تمایل به رفتارهای قانون شکنانه و ضد اجتماعی وجود دارد. در فرار از مدرسه کودک یا نوجوان هم از خانه هم از مدرسه دوری می‌کند، اما در مدرسه هراسی کودک تمایل دارد در خانه بماند و به صورت پیوسته و مدتی طولانی از مدرسه رفتن اجتناب می‌کند. اما در فرار از مدرسه کودک یا نوجوان ممکن است هر از چند گاهی این رفتار را نشان دهد.
علل فرار از مدرسه
عوامل زیادی می‌تواند رفتار فرار از مدرسه را در کودکان و نوجوانان ایجاد یا تشدید کند. در نگاهی دقیق‌تر عوامل در سه سطح بر رفتار فرار از مدرسه کودک تأثیر گذار است. این سه سطح شامل ویژگی‌های فردی کودک، خانواده و مدرسه است. در ادامه هر کدام از این سه سطح را بررسی کرده ایم.
تاثیر ویژگی‌های فردی کودک در فرار از مدرسه
در اینجا به برخی از ویژگی‌های کودکان که باعث می‌شوند از مدرسه گریزان باشند، اشاره کرده‌ایم. این ویژگی‌های فردی حاصل چندین عامل ژنتیکی، محیطی و سبک فرزند پروری والدین می‌باشد.
1. تعارض‌های روانی
تعارض‌های روانی کودک می‌تواند عامل مهمی برای ایجاد رفتار فرار از مدرسه شود. خیلی از مشکلات خلقی و روانی کودکان زمینه ساز مهمی برای فرار از مدرسه است. اختلالات بیش-فعالی/کم توجهی، از جمله اختلالاتی است که پیامدهایی همچون ترک مدرسه را به همراه دارد.
اختلال نافرمانی مقابله جویانه و اختلال سلوک، مشکلات اضطرابی مثل اضطراب فراگیر یا اضطراب اجتماعی کودکان، مشکلات خلقی مثل افسردگی و زمینه‌های پرخاشگری در کودکان می‌تواند زمینه ساز تمایل به گریز از مدرسه و رفتارهای قانون شکنانه در کودک شود. این مشکلات می‌تواند زیربنای زیستی و وراثتی داشته باشد. همچنین ممکن است تحت تاثیر روابط با والد و روش‌های تربیتی آن‌ها قرار گیرد.
2. مشکلات تحصیلی
عملکرد تحصیلی ضعیف کودکان می‌تواند باعث احساس کارآمدی پایین و تمایل به دوری از مدرسه شود. خیلی اوقات این دلایل آشکار نیست، اما دلیل زیربنایی، احساس شکستی است که در کارکرد تحصیلی خود دارد. مشکل در یکی دو درس مثل ریاضیات، می‌تواند احساس سرخوردگی را بیشتر کند. در این مواقع بهتر است مشکل شناسایی شده و برای حل آن اقدام شود. گاهی کودک نیاز به آموزش‌های کمکی دارد. گاهی مشکل از اختلال یادگیری، کندی در یادگیری، یا صرفا عدم علاقه یا آموزش نامناسب ایجاد می‌شود.
3. مشکل دربرقراری ارتباط
کودکانی که در مهارت‌های ارتباطی دچار مشکل هستند، عموما در مدرسه و ارتباط با همسالان دچار ناسازگاری می‌شوند. خیلی اوقات کودکان در گروه‌ها پذیرفته نمی‌شوند، یا به دلیل مشکل در مهارت‌های ارتباطی، با همسالان دچار تعارض‌های فراوانی می‌شوند. این گروه کودکان یا از دیگران اجتناب می‌کنند یا وارد گروه‌هایی می‌شوند که مشکلات رفتاری و قانون شکنی زیادی دارند. به این ترتیب زمینه‌های فرار از مدرسه در آن‌ها بیشتر است و علاوه بر این ممکن است اختلالاتی همچون اضطراب اجتماعی را نیز تجربه کنند.
4. اضطراب جدایی
یکی از عواملی که باعث تمایل به ترک مدرسه می‌شود، اضطراب جدایی است. وابستگی شدید کودکان در مراحل ابتدایی رشد باعث ایجاد مشکل و اضطراب شدید در تجربه جدایی از والد می‌شود. اضطراب جدایی خیلی مواقع گذرا بوده و یا در مراحل ابتدایی حل می‌شود، اما در صورت حل نشدن یا شدید شدن می‌تواند در مشکلات سازگاری و تمایل به ترک مدرسه تاثیرگذار باشد.
تاثیر خانواده در فرار از مدرسه
فضایی که در داخل خانه برای کودک و نوجوان حاکم است دارای بیشترین اثر روانی بر فرزندان است. اهمیت خانواده در سنین مدرسه و نوجوانی در بالاترین حد قرار می‌گیرد.
1. کشمکش‌های خانواده
تعارض‌های محیط خانواده تأثیر بسزایی در تمایل کودک به گریز از مدرسه دارد. جو پر تنش خانواده، دعوا و مشاجره شدید بین والدین و همچنین تعارض‌هایی که در ارتباط والد و کودک یا نوجوان وجود دارد، می‌تواند زمینه ساز این مشکل شود. کودکان در این خانواده‌ها، عموما مشکلات رفتاری و ناسازگاری بیشتری نشان می‌دهند. تمایل به قانون شکنی و نافرمانی در این کودکان بیشتر می‌شود. در چنین محیطی به احتمال بیشتری کودک یا نوجوان تمایل به دوری یا فرار از خانه و مدرسه پیدا می‌کند.
2. روش‌های تربیتی
نوع تربیت والدین نقش بسیاری در قانون پذیری و رفتارهای کودک دارد. والدین پرخاشگر، خشن و محدودکننده، زمینه را برای مشکلات رفتاری کودک در خانه و مدرسه فراهم می‌کنند. تنبیه بدنی، تحقیر کودک، ترساندن او و استفاده از برچسب‌های نامناسب برای کودک می‌تواند خودپنداره ضعیف‌تر در کودک ایجاد کرده و در رفتارهای هنجارشکنانه مثل فرار از مدرسه مؤثر باشد. همچنین سبک تربیتی بیش از حد سهل گیر یا بی توجه والدین، باعث می‌شود کودک در قانونمندی مشکل پیدا کند. کودکانی که از نظارت درست والدین بهره نبردند؛ تمایل بیشتری به گریزاز مدرسه و نقض مقررات پیدا می‌کنند.
3. فقر و فشارهای خانوادگی
مشکلات اقتصادی و فشارهای زندگی می‌تواند در رفتارهای پرخطر کودک و نوجوان تاثیرگذار باشد. محیط زندگی مشکل دار باعث افزایش استرس و تنش در افراد و مشکل در روابط می‌شود. نوجوانانی که رفتارهای هنجارشکنانه و فرار از مدرسه دارند، بیشتر در محیط‌های زندگی پرفشار و فقیر بزرگ شده‌اند.
تاثیر مدرسه در فرار از مدرسه
جذاب بودن یا خسته کننده بودن یک محیط برای جذب کودکان و نوجوانان از اهمیت زیادی برخوردار است. آن‌ها سال‌های متمادی از زندگی خود ر ا در مدرسه می‌گذرانند. بنابراین لذت بخش بودن لازمه آموزش می‌باشد.
1. سو رفتار معلمان
سخت گیری‌های بیش از حد معلمان، استفاده از تنبیه بدنی یا به کار بردن القاب زشت و تحقیرآمیز می‌تواند باعث بیزاری یا ترس کودک از محیط مدرسه شده و فرار از مدرسه را ایجاد یا تشدید کند. به همین دلیل نظارت دائم بر کادر مدرسه و استفاده از نیروهای متخصص دارای رفتار حرفه ای برای مدارس اهمیت زیادی دارد.
2. عدم پویایی محیط مدرسه
بسیاری از مدارس پویایی کافی را ندارند. به همین دلیل خیلی از دانش آموزان از این محیط‌ها دلسرد شده و انگیزه ای برای ماندن در آن پیدا نمی‌کنند. چهار چوب‌های خشک، جلوگیری از خلاقیت، کشف علاقه و استعداد کودکان از جمله برنامه‌های آموزشی‌اند که در دانش آموزان بیزاری ایجاد می‌کنند. خیلی از مهارت‌هایی که کودک در آن استعداد دارد در مدارس پرورش داده نمی‌شود. بنابراین کودکان با احتمال بیشتری از این محیط‌های آموزشی دلسرد و بیزار می‌شوند.
3. فشارهای بیش از حد تحصیلی
خیلی از مدارس انتظارات سختگیرانه ای از دانش آموزان داشته و فشارهای تحصیلی مضاعفی بر آن‌ها وارد می‌کنند. برخی مواقع انتظاراتی که در انجام تکالیف و دروس از کودکان دارند متناسب با سن یا توانایی آن‌ها نیست. هرگونه کمبود در تکالیف یا عدم موفقیت در امتحان باعث ایجاد پیامدهای بسیار سختگیرانه برای آن‌ها می‌شود. این گونه مدارس برای انجام حجم زیاد تکالیف یا امتحانات استرس زیادی بر کودکان ایجاد می‌کنند. به این ترتیب به جای اینکه محیط مدرسه،محیط امن یا دوست داشتنی باشد، تبدیل به جایی می‌شود که کودک تمایل به فرار و دوری از آن را پیدا می‌کند.
راه هایی برای کاهش خطر فرار از مدرسه
با به کارگیری برخی روش‌ها می‌توان تمایل کودک و نوجوان به مدرسه افزود. برخی از این راه‌ها عبارت است از:
آشنایی بیشتر و عمیقتر معلمان با دانش آموز و خانواده، جهت آگاهی از شرایط آن‌ها
شناسایی کودکان دارای مشکلات و ایجاد حمایت و کمک در جهت حل مشکلات با استفاده از مشاوره و آموزش، یا ارجاع به متخصص در صورت وجود اختلالات روانی (برای کسب آگاهی در زمینه اختلالات روانی کلیک کنید.)
کمک به کودکان دارای مشکلات تحصیلی، با آموزش‌های کمکی و ایجاد زمان‌های اضافه برای بهبود ضعف‌ها
شناسایی استعدادها و مهارت‌های کودک توسط خانواده و مدرسه و کمک به پرورش این مهارت‌ها
نظارت بر کادر مدرسه و جلوگیری از هرگونه تنبیه بدنی و روش‌های خشن
شناسایی تعارض‌های خانوادگی موثر مثل مشاجرت والدین یا سبک تربیتی مشکل دار و سعی در جهت حل آن با آموزش، مطالعه و دریافت مشاوره خانواده و مشاوره کودک
ایجاد محیط شاد و امن در مدرسه با استفاده از فعالیت‌های دلخواه فوق برنامه مثل کلاس‌های مورد علاقه کودکان، اردوهای تفریحی و گسترش روابط مثبت بین معلمین و شاگردان
شناسایی و غربالگری کودکان دچار مشکلاتی از قبیل عقب ماندگی ذهنی و معرفی به مدارس مخصوص.
سخن آخر
مدرسه نرفتن کودکان و نوجوانان و فرار آن‌ها از مدرسه گاه به یک معضل در محیط خانواده تبدیل می‌شود و تعارضات والدین و فرزندان را افزایش می‌دهد. برخورد مناسب والدین در این شرایط بیشترین اهمیت را دارد. علت گریزان بودن فرزند خود از مدرسه را بیابید و با تلاش برای درک هرچه بهتر نوجوان خود به او کمک کنید تا در حل مشکلات موفقیت‌آمیز عمل کند. برخی خانواده‌ها در برقراری ارتباط مؤثر با فرزندان خود دچار مشکل می‌شوند و یا نحوه رفتار صحیح با آن‌ها را بلد نیستند. در این شرایط مشاوره کودک به شما کمک می‌کند تا روش‌های بهتری را برای تربیت فرزند به کار گیرید.