بزرگنمايي:
آریا بانو-
برترین‌ها: امسال
مرد طلایی هالیوود (تندیس اسکار) می‌تواند با رضایت خاطر بیشتری شاهد
برگزاری مراسم بزرگداشت برترین‌های عالم سینما باشد:، چون در این نود و
دومین دوره، تنها فیلم‌هایی که با نگاهی مردانه، سرنوشت قهرمانان مرد را به
تصویر کشیده‌اند، برای رقابت در این مهم‌ترین رویداد سینما انتخاب
شده‌اند. این شخصیت‌های مذکر در بخش "کارگردان برتر" عبارتند از: یک بیمار
روانی که لباس دلقک‌ها را به تن کرده و دست به کار‌های وحشیانه می‌زند
(جوکر ـ تاد فیلیپس)؛ دو سرباز که در بحبوحه درگیری‌های خونین جنگ جهانی
اول، در صدد برمی‌آیند جان هم‌ردیف‌های خود را نجات دهند (1917ـ سم مندس).
ریحانا در کنار پوستری از فیلم «کووین و اسلیم» به کارگردانی ملینا ماتسوکاس
Frazer Harrison/Getty Images/AFP
یک گروه مافیا که مردی ایرلندی را برای کشتن
دشمنان خود اجیر می‌کند (مرد ایرلندی ـ مارتین اسکورسیزی)؛ بازیگر پابه‌سن
گذاشته‌ای که در کنار بدلش، کار‌های خطرناک و خارق‌العاده‌ا‌ی را که در
فیلم‌ها انجام داده‌اند، به یاد می‌آورد (روزی روزگاری در هالیوود ـ
کوئنتین تارانتینو)، و سرانجام پسر فقیر زرنگی که خود را به عنوان معلم سر
خانه زبان انگلیسی جا می‌زند تا به دختر مورد علاقه‌اش نزدیک شود، خانواده
ثروتمند و ساده‌اندیش او را تلکه کند و پدر و مادرش را از تنگدستی نجات دهد
(انگل ـ بونگ جون-هو). به عبارت دیگر آکادمی اسکار در دومین دهه قرن 21،
هنوز با شناسه‌های نخستین دوره این جایزه - که در 1929 برگزار شد، عمل
می‌کند و هیچ یک از کارگردانان زنی را که در سال 2019 با فیلم‌های خود خوش
درخشیدند، نامزد جایزه‌اش نکرده است.
تجربه‌های مذکر بر پرده سینما
نگرش مردپسندانه این دوره، در بخش "فیلم
برتر" هم رعایت شده که در آن 9 اثر در رقابت با یکدیگر قرار دارند؛ علاوه
بر فیلم‌های یادشده در بخش "بهترین کارگردان"، دستمایه اصلی سه فیلم منتخب
این بخش نیز به‌طور کلی پیرامون جنس مذکر و نگاه و تجربه‌هایش می‌چرخد:
قهرمانانی که برای سرازیر کردن سود بیشتر به جیب صاحبان دو کارخانه
خودروسازی با هم به رقابت برمی‌خیزند (فورد در برابر فراری ـ جیمز منگلود)؛
ترومپت نواز نازک‌دلی که با مسئله جدایی از همسر هنرمندش به سختی کنار
می‌آید (داستان ازدواج ـ نوآ بامباک) و پسرکی که دوست فرضی‌اش، یک دیکتاتور
جانی به نام هیتلر است (خرگوش جوجو ـ تایکا وایتیتی).
تنها یک فیلم تاریخی ـ درام از یک کارگردان
زن توانسته است در این بخش به مرحله نهایی راه یابد: «زنان کوچک» از گرتا
گرویگ، بازیگر و کارگردان پرآوازه آمریکایی. این فیلم هفتمین اقتباس
سینمایی از رمانی به همین نام، از لوییزا می‌الکات، نویسنده آمریکایی است
که گوشه‌هایی از زندگی زنان آمریکای سال 1868 (در سَکرومِنتو) را به تصویر
می‌کشد.
نام گرتا گرویگ به‌عنوان یکی از استعداد‌های
دنیای سینما با نخستین فیلم انتقادی و پرکشش او - در ژانر کمدی ـ درام با
عنوان «لیدی برد» در سال 2017 مطرح شد و در ردیف نامزد‌های دریافت اسکار
دوره پیشین قرار گرفت. «زنان کوچک» پس از اکران در آمریکا، به سوگلی بسیاری
از منقدان کارکشته این کشور تبدیل شد و از سوی بنیاد فیلم آمریکا و مجله
نیویورک تایمز، به عنوان یکی از بهترین فیلم‌های سال 2019 برگزیده شد. این
فیلم همچنین نامزد دریافت جایزه در شش بخش دوره کنونی اسکار هم هست.
یک بام و دو هوا؛ سیاست سینمایی اسکار
هر چند که در تاریخ 92 ساله اسکار، تنها پنج
سینماگر زن برای بخش‌های مهم نامزد شده‌اند، امسال انتشار فهرست نامزد‌های
اسکار، با موج اعتراض در شبکه‌های اجتماعی و راه‌اندازی هشتگ "خیلی
مردانه" همراه شد. کیل بوکنن، منقد نیویورک‌تایمز، در مصاحبه‌ای با
ان‌پی‌آر از عدم حضور کارگردانان زن در این دوره (به استثنای گرتا گرویگ)،
انتقاد کرد و گفت: «ناراحت‌کننده است که هنوز هم برای فیلم‌های سینماگران
زن، که نقش اول آن‌ها را زنان بازی می‌کنند، به اندازه فیلم‌های کارگردانان
مرد با همان کیفیت، ارزش برابر قائل نمی‌شوند.»
واقعیت این است که در سال 2019 به اندازه
کافی فیلم‌هایی از سینماگران زن به بازار آمد که با معیار‌ها و شناسه‌های
هالیوودیِ اسکار می‌توانست به مرحله نهایی رقابت راه یابد؛ از جمله کمدی -
جنایی «شیادان»، ساخته لورن اسکافاریا که در آن جنیفر لوپز در کنار کنستانس
وو، جولیا استایلس و دو ستاره پرآوازه موسیقی هیپ‌هاپ نقش‌آفرینی می‌کنند.
دستمایه فیلم به زندگی و ماجراجویی‌های چند زن برمی‌گردد که در بحران
اقتصادی وال‌استریت در سال 2008، دار و ندار خود را از دست می‌دهند و تصمیم
می‌گیرند به هر بهایی که شده، آن را باز پس بگیرند.
به نظر کارشناسان آمریکایی سینما، فیلم
«وداع» از لولو وانگ، کارگردان آمریکایی چینی‌تبار نیز می‌توانست یکی از
نامزد‌های دریافت اسکار در بخش فیلم برتر باشد. این فیلم که فرهنگ آسیای
شرقی و آمریکایی را به یکدیگر پیوند می‌زند، داستان مادربزرگ محبوبی را به
تصویر می‌کشد که فرزندانش از مرگ زود هنگام او با خبر می‌شوند و برای وداع
به زادگاه خود سفر می‌کنند تا روز‌های واپسین مادر بزرگ را ـ که خود از آن
بی‌اطلاع است ـ در کنارش بگذرانند.
درام «کویین و اسلیم» از ملینا ماتسوکاس،
کارگردان آمریکایی یونانی‌تبار، نیز می‌توانست بنا بر ارزیابی منتقدان
آمریکایی به عنوان نامزد دریافت اسکار در بخش "فیلم برتر" برگزیده شود. این
فیلم پرکشش، سرنوشت زن و مردی سیاه‌پوست را بازگو می‌کند که پس از آشنایی
در نخستین دیدار خود، با افسر پلیسی درگیر می‌شوند و او را در مقام دفاع از
خود می‌کشند. این دو، ولی به‌جای تسلیم کردن خود، محل حادثه را ترک
می‌کنند و می‌گریزند. " «کویین و اسلیم» ماجرا‌هایی را به تصویر می‌کشد که
این زوج جوان در جریان فرار خود تجربه می‌کنند.
ساختار مافیایی
انتخاب نشدن فیلم یادشده - که از گرایش‌های
قوی نژادپرستانه دستگاه امنیتی آمریکا انتقاد می‌کند، علاوه بر اعتراض
هواداران دفاع از حقوق سینماگران زن، خشم دست‌اندرکاران سیاه‌پوست عالم
سینما را نیز برانگیخته است. غیرسفید‌پوستان آمریکایی از این که "مسائل و
تجربه‌هایشان از سوی هالیوود جدی گرفته نمی‌شود"، گله می‌کنند. هشتگ "اسکار
خیلی سفید" که در سال‌های 2015 و 2016 جنجال آفرید، در پی این اعتراض‌ها
شکل گرفت.
اما ظاهرا این انتقاد‌ها بر برداشت و نحوه
گزینش دست‌اندرکاران آکادمی اسکار - که نزدیک به 6000 عضو دارد، تاثیری
نمی‌گذارد. دلیل این امر به باور کارشناسان سینما، ساختاری است و از ترکیب
اعضای آن ناشی می‌شود: بر اساس آماری که در سال 2013 منتشر شد، اکثریت این
اعضا را مردان سفید پوستِ مسن تشکیل می‌دهند.
جان هورن، یکی از روزنامه‌نگارانی که در
تهیه این آمار شرکت داشته، بر این باور است که هر چند آکادمی در سال‌های
گذشته کوشیده اصلاحاتی در این ساختار ایجاد کند، «آکادمی هم مثل مافیاست؛
یک بار که عضو شدی، تمام عمر عضوی.»
تغییرات صوری
اغلب نهاد‌های دموکراتیک که در راه برابری
حقوق و امکانات کارگردانان زن و مرد در گستره سینما تلاش می‌کنند، بر این
باورند که تغییرات ساختاری اسکار، بیشتر صوری است تا ماهوی. به عنوان
نمونه، در اطلاعیه‌ای که 2019 برای اعضای شاخه‌های گوناگون اسکار ارسال
شده، آمده است که از سال 2020 فهرست کوتاه فیلم‌های انتخابی، باید به جای 9
فیلم، 10 فیلم را شامل شود. این فیلم‌ها در مرحله مقدماتی از میان 93 فیلم
داوطلب از سوی کمیته انتخاب فیلم‌های بلند بین‌المللی غربال می‌شوند و در
مرحله بعدی، به 5 فیلم کاهش می‌یابند.
تغییرات جدید همچنین حاکی از آن است که همه
اعضای آکادمی که 10 فیلم فهرست کوتاه را دیده‌اند، می‌توانند در انتخاب
نامزد‌های مرحله نهایی هم شرکت کنند. استفاده از سیستم آنلاین برای
رای‌دهندگان هم یکی دیگر از اصلاحات آکادمی بود که در سال گذشته مطرح شد.
پیش از آن اعضا، می‌بایست فیلم‌ها را در سینما ببینند.
افزون بر این‌ها هیئت‌مدیره آکادمی تصمیم
گرفت، نام شاخه بهترین فیلم خارجی جوایز اسکار را به بخش «بهترین فیلم
بین‌المللی» تغییر دهد. انتخاب فیلم "انگل" از کره جنوبی در قسمت کارگردان
برتر، در پی این تصمیم صورت گرفته است.
چرخی که تا ابد می‌چرخد؟
بر اساس ارزیابی‌های نهاد‌های حامی حضورِ
برابر زنانِ کارگردان و فیلمساز در عرصه سینما، اصلاحات جدید آکادمی، تغییر
چشمگیری در شرایط کاری و رقابتی سینماگران زن به‌وجود نیاورده است؛ مردان
سفید و پا به سن گذاشته، همچنان بر مسند کارند و به فیلم‌ها و موضوع‌هایی
رای می‌دهند که باب سلیقه و ذوق آن‌هاست. در نتیجه پیش‌بینی می‌شود که سهم
سینماگران زن در این گستره، همچنان اندک باقی بماند. زیرا فیلم‌های برندگان
جوایز اسکار و ساز و کار آن‌ها، هر سال به‌گونه‌ای روند و سمت و سوی آتی
بازار فیلم را تعیین می‌کنند.
کیل بوکنن، منقد نیویورک‌تایمز، در مصاحبه
یادشده می‌گوید: «هر سال فیلم‌هایی با بازیگران مشخص و موضوع‌های خاص تهیه
می‌شوند، چون از طرف آکادمی به ما می‌گویند که این موضوع‌ها و این فیلم‌ها
مهم هستند. از طرف دیگر آکادمی می‌گوید: "ما فقط می‌توانیم فیلم‌هایی را
نامزد کنیم که در بازار موجود است. " تازه در خیلی از موارد کارهایِ مشابه
ساخته دست زنان کارگردان در بازار هست، ولی ما هنوز به فیلم‌هایی که زنان
می‌سازند، به اندازه فیلم‌هایی که مردان کارگردان تهیه می‌کنند، بها
نمی‌دهیم؛ فیلم‌هایی که خشونت و درام در آن زیاد است؛ و این چرخه، همین‌طور
می‌چرخد.»
شاید به این دلیل که این چرخه تا ابد بچرخد،
آکادمی اسکار در سال 2017 تصمیم گرفت تندیس مرد طلایی هالیوود را درست
مانند نسخه اصلی آن در نخستین مراسم اسکار سال 1929 بسازد، تا به طور
نمادین دفاع از سنت‌های دیرپای خود را نیز به نمایش بگذارد.