بزرگنمايي:

آریا بانو - روزیاتو / گاندو یا تمساح پوزه کوتاه که نوعی کروکودیل بومی ایرانی و پاکستانی است یکی از عجیب‌ترین و خاص‌ترین جاذبه‌های حیات وحش ایران محسوب می‌شود.
این کروکودیل که بزرگترین خزنده ایران و پاکستان است در طی 65 میلیون سال گذشته تغییرات جزیی داشته است.
شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید گاندو تنها تمساحی است که به طور طبیعی در ایران زندگی می‌کند و همین ویژگی باعث شده است که بازدید از این حیوان در میان گردشگران جذاب باشد.
گاندو
در زبان بلوچی به این کروکودیل گوَند (Gwanḍ) به معنی کوتاه و کوچک جثه گفته می‌شود که به پوزه کوتاه این حیوان اشاره دارد
مردم محلی گاندوها را حیوانی مقدس می‌دانند و اعتقاد دارند که با مرگ این حیوان خشکسالی و قحطی در منطقه ایجاد خواهد شد. برای همین از آسیب رساندن به گاندوها خودداری می کنند.
یکی از رفتارهای جالب این حیوان حفر کانال عمیق در کنار برکه‌ها و رودخانه‌های محل زندگی خود است. طول این کانال‌ها گاهی به 15 متر می‌رسد که هم در ساعات گرم روز مکان مناسبی برای استراحت است و هم از تبخیر آب جلوگیری می‌کنند.
این رفتار باعث می‌شود که آب برکه‌ها و تالاب‌ها در فصل گرم و ایام خشکسالی ذخیره شود و به همین دلیل بلوچ‌ها معتقدند که هرکجا گاندوها هستند، آب فروان هم هست.
گاندو: ترسو و آرام
گاندوها گوشت‌خوار هستند اما عادت به انسان خوری ندارند.
در طی 10 سال گذشته تنها دو مورد حادثه مبنی بر آسیب به انسان از طرف این حیوان در ایران گزارش شده است که این دو مورد نیز در حد گاز گرفتگی دست و پا بوده است.
گاندوها برعکس ظاهر ترسناک و وحشتناکی که دارند، حیواناتی ترسو و آرام هستند. به همین علت به سختی گاندوها را بیرون از آب می‌توانید مشاهده کنید. این خزنده اگر از فاصله 500 متری صدایی از پشت سر بشنود به سرعت در آب پنهان می‌‌شود.
نکته جالب در مورد رفتار گاندوها، علاقه این حیوان ها به آفتاب گیری ست. این کار از رفتارهای عمده تمساح هاست و ممکن است در داخل یا بیرون آب اتفاق بیفتد.
در نگاه اول ممکن است، این گونه مانند دیگر گونه های هم راسته خود بسیار کند به نظر برسد اما هنگام شکار و شنا بسیار سریع و چالاک عمل می کند.
در بسیاری منابع آمده است که این جانور خطری برای انسان ندارد اما باید این نکته را در نظر گرفت که رفتار تهاجمی در ذات این حیوان است و نمی توان در کنار آنها محتاط نبود. هرچند مردم بلوچستان با وجود حضور گاندوها در برکه ها و رودخانه ها، در این آب ها شنا می کنند و زنان با آسودگی لباس ها و ظرف های شان را در آن می شورند.
تمساح پوزه کوتاه: تنها گونه تمساح در ایران
گاندوها تنها گونه‌ای از تمساح‌ها هستند که در ایران یافت می‌شوند،‌ برای همین این حیوانات تبدیل به یک جاذبه گردشگری خاص در کشور شده‌اند.
طبق آخرین سرشماری در حدود 400 گاندو در سیستان‌و‌بلوچستان به سر می‌برند و تقریبا در هر گودال‌ بزرگ آب که اهالی محلی به نام «هوتک» می‌گویند، می‌توان گاندوها را پیدا کرد.
زیستگاه تمساح های پوزه کوتاه در ایران تنها در بخش بلوچستان استان سیستان و بلوچستان و بیشتر در منطقه مکران و منطقه حفاظت شده باهوکلات ، سرباز ، سد پیشین و رودخانه کاجو قرار دارد.
گاندوها در لیست وضعیت بقا، در گروه حیوانات آسیب پذیر قرار دارند و با توجه به خشکسالی های چندین سال اخیر استان سیستان و بلوچستان شرایط زندگی آنها در معرض خطر بیشتری قرار گرفته است.
مشخصات تمساح پوزه کوتاه
گاندو بزرگترین خزنده ایران است و در میان دیگر تمساحان گونه ای با جثه متوسط تا بزرگ محسوب می شود.
اندازه این جانوران به طور میانگین در نرها به 3 تا 3٫5 متر و ماده ها 2٫45 متر می رسد؛ اما حیواناتی با طول کمتر یا بیشتر نیز در میان آنها دیده شده است.
وزن طبیعی گاندوهای جوان به طور میانگین به 30 تا 50 کیلوگرم می رسد. همچنین نرهای مسن ممکن است بسیار بزرگتر شوند و تا 4 الی 5٫5 متر طول رشد کنند.
البته طول نهایی گاندوهای ایرانی به ندرت به 3 متر می رسد و بزرگترین تمساح پوزه کوتاه که در ایران دیده شده، 6٫3 متر طول داشته است.
طول عمر گاندوها بین 40 تا 60 سال است و در اسارت می تواند بیش از این نیز زنده بماند.
رنگ کلی بدن گاندوها در گونه های جوان، سبز روشن با لکه های سیاه و در گونه های مسن تر زیتونی تا قهوه ای با لکه هایی تیره و پراکنده بر روی پوست
رویه سطحی بدن این جانور با فلس های شاخی و سفت پوشانده شده و قسمت های زیرین آن پوشیده از فلس های غضروفی ریز
البته شکم گاندو فلس ندارد و به رنگ سفید متمایل به زرد است. در قسمت پشتی بدن او 4 تا 6 ردیف صفحه استخوانی به چشم می خورد که در هر ردیف بین 16 تا 18 استخوان، صفحه ای غضروفی و محکم ساخته اند. صفحه ای که مانند یک زره قسمت پشتی حیوان از شانه تا کمر را می پوشاند.
پهن ترین پوزه در میان تمام گونه های تمساح
گاندوها در میان دیگر گونه های هم‌ راسته خود پهن ترین پوزه را دارند و به همین دلیل از نظر ظاهری شبیه الیگاتور آمریکایی هستند.
آنها در قسمت پشت سر و ناحیه گردن دو جفت صفحه شاخی بزرگ دارند و سوراخ های بینی و گوش شان در قسمت بالایی سرشان قرار گرفته است.
شاید برای تان جالب باشد بدانید که سوراخ های بینی تمساح داخل آب توسط سرپوشی ماهیچه ای بسته می شود اما خارج از آب قدرت بویایی و شنوایی بسیاری دارد.
گوش گاندو در اصل شکافی باریک است که در عقب چشم واقع شده و به مانند چشم ها با سرپوشی ماهیچه ای در آب از آن محافظت می شود.
دهان تمساح پوزه کوتاه از دو کام (سقف دهان) تشکیل شده است و آرواره هایی قوی دارد و تعداد دندان های آن در گونه بالغ به 66 تا 68 عدد می رسد. از این تعداد 19 دندان در طرفین فک بالا و 15 دندان در طرفین فک پایین قرار دارد و زیر هر دندان نیز یک دندان دیگر به چشم می خورد که بعد از شکستن یا افتادن دندان قبلی جایگزین آن می شود.
ساختمان دندان گاندو برای جویدن غذاها چندان مناسب نیست؛ اما معده آنها شیره گوارشی با اسید فراوانی تولید می کند که می تواند در چند دقیقه هر غذایی را به راحتی هضم می کند.
نحوه شکار تمساح پوزه کوتاه
نحوه شکار تمساح پوزه کوتاه به این شکل است که برای گرفتن طعمه خود کمین می کند و اغلب به صورت ناگهانی از جلو یا طرفین به سمت شکارش هجوم می برد.
این خزنده بیشتر شب ها به شکار می پردازد و در این زمان در اطراف رودخانه ها و برکه ها به جستجوی غذا می رود.
به دلیل شکل خاص آرواره ها، گاندوها نمی توانند غذای خود را بجوند. اگر شکار کوچک باشد آن را می بلعد و اگر بزرگ باشد آن را یا زیر آب یا زیر آفتاب برای مدتی نگه می دارد تا گوشت طعمه شل شود و سپس با تکان های سریع آن را تکه تکه کند و ببلعد.
برخی مواقع نیز شکار خود را کنار رودخانه یا برکه مخفی نگه می دارد.
گاندو : مادری مهربان و از خود گذشته
گاندوها به طور معمول در 8 سالگی بالغ می شوند. آنها سالی یک بار جفت گیری و تخم گذاری می کنند و فصل تولید مثل آنها در ایران تقریبا از اواخر اسفندماه شروع می شود.
فاصله بین جفت گیری، لانه سازی و بیرون آمدن نوزادان از تخم چهار ماه است و اردیبهشت ماه زمانی ست که این حیوان شروع به تخم ریزی می کند.
تمساح ماده برای انجام این کار در شروع فصل های بارندگی در حاشیه رودخانه یا برکه گودالی به عمق نیم متر حفر می کند و در آن بین 20 تا 30 تخم می گذارد و سپس روی آنها را با شن می پوشاند.
هرچند تعداد تخم ها در هر بار تخم ریزی به شدت متغیر است و بسته به نوع گونه، سن مادر، شرایط تغذیه ای و محیطی فرق می کند.
هر تخم گاندو در حدود 5٫6 سانتی متر طول و 4 سانتی متر عرض دارد.
مادر پس از تخم گذاری در کنار گودالی که کنده است، در حفره ای دو ماه زمان می گذارد تا زمان بیرون آمدن نوزادان فرا برسد و به کمک آنها بشتابد.
گاندو ماده شنِ روی تخم ها را کنار می زند تا به نوزادان برای بیرون آمدن از تخم کمک کند.
همچنین انتقال نوزادها به داخل آب هم توسط مادر صورت می گیرد.
تمام این توجه ها و مراقبت ها از نوزادان توسط تمساح پوزه کوتاه ماده در میان دیگر خزنده های ایرانی منحصر به فرد و بی سابقه است.