بزرگنمايي:

آریا بانو - سلامانه - مرضیه نوروزی : لذت شریک شدن و استفاده مشترک از برخی وسایل را ما بچه‌های دهه شصتی بهتر از کودکان امروزی درک کردیم. اینکه با خواهر و برادرهایمان همگی با یک توپ بازی کنیم یا یک پازل را به نوبت بچینیم. به نظر می‌رسد در گذشته کمتر لازم بود والدین حواسشان به این باشد که این حس را در بچه‌ها پرورش بدهند اما این روزها که کودکان وسیله‌ای برای اشتراک با خواهر یا برادر خود ندارند و حتی برای کودکان دوقلو از هر وسیله دو تا نهایتا آن هم با رنگ‌های مختلف تهیه می‌شود، اهمیت توجه به این مساله دوچندان می‌شود. در این باره با دکتر معصومه موسوی، فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان گفت‌وگویی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید . خانم دکتر، از چه سنی می‌توان آموزش به اشتراک‌گذاری وسایل را به فرزندمان یاد بدهیم؟
معمولا از دو- سه سالگی می‌توان این آموزش را به فرزندمان یاد بدهیم. اما برای این موضوع والدین باید یک مساله مهم را در نظر داشته باشند. اینکه برخی از وسایل منحصرا متعلق به کودک است و یکسری از وسیله‌ها باید به‌صورت مشترک استفاده شود. خیلی از والدین زمانی که مهمانی برایشان می‌آید یا به مهمانی می‌روند و کودکان در تعامل با هم هستند ولی یکدفعه صدای بچه‌ها بالا می‌رود‌ به خاطر اینکه دیگری به او اسباب‌بازی‌اش را نداده. در این شرایط به فرزندشان می‌گویند «خب ماشین یا عروسکت رو به دوستت بده»، «اصلا من برای تو یکی دیگه می‌خرم»، «مامان، دوستت مهمونی اومده خونه ما»، «تو این همه اسباب‌بازی داری و...» اما اسباب‌بازی جزء وسایلی است که منحصرا به کودک تعلق دارد و پدر و مادر نباید اصرار داشته باشند که کودک حتما آن را به کس دیگر بدهد.
یعنی اصراری برای این کار، نداشته باشیم؟
بله، مخصوصا در دو سالگی که سن مالکیت در کودکان است. برعکس آنچه والدین فکر می‌کنند این رفتار مانعی در شکل‌گیری حس مشارکت در فرزندشان نخواهد بود. ولی درخصوص استفاده از وسایل مشترک اگر فرزندشان بخواهد که آن را برای خودش بردارد، در این صورت می‌توانند محدودیت‌هایی را قائل شوند. مثلا اگر توپی را برای بازی به پارک برده‌اند و او اجازه نمی‌دهد بقیه بازی کنند، به فرزندشان بگویند به خاطر اینکارت دیگه نمی‌تونی بازی کنی.
برای اینکه لذت مشارکت و به اشتراک گذاشتن وسایل با دیگر کودکان را در کودک افزایش دهیم، چه کار کنیم؟
حس مشارکت در انجام کارها ذاتی نیست و نیاز است این آموزش از محیط خانه شروع شود. خیلی از والدین عنوان می‌کنند ما همه چیز را برای بچه‌‌ها جداگانه تهیه کرد‌ه‌ایم از مداد رنگی و دفتر و توپ گرفته تا پازل و قطعات خانه‌سازی با رنگ‌های متفاوت. این رفتار تا حدی خوب است ولی حتما باید در خانه از یکسری از وسایل، به صورت مشترک استفاده شود تا کودک مفهوم اشتراک را بفهمد.
قدم بعدی، تشویق است. باید هر زمان که فرزندتان مخصوصا وسایل مشترک را در اختیار دیگری قرار می‌دهد، تشویق کنید. مثلا وقتی قطعات پازل را می‌چیند و بعد نوبت شما یا برادر و خواهرش می‌رسد و اجازه استفاده از آن را می‌دهد، حتما تشویقش کنید. حتی از او بخواهید راه‌هایی را پیدا کند که به نوبت او یا خواهر و برادرش بتوانند از یک وسیله استفاده کنند. مثلا به کودکتان بگویید «خب به نظرت اگر راهی هست که به نوبت از این توپ استفاده شه، بگو.» اگر راه‌حلی عنوان کرد حتما تحسین و تشویقش کنید. در ابتدا کودکان شریک شدن وسایل خود را با دیگری برای اینکه پدر و مادر راضی باشند، انجام می‌دهند ولی بعد به مرور زمان متوجه می‌شود که از بازی و شریک شدن وسایل با همسالان یا خواهر و برادر خود لذت بیشتری می‌برد و بهتر می‌تواند بازی کند.
یعنی کودک لذت مشارکت و شریک شدن را درک می‌کند؟
بله، لذت از مشارکت در انجام یک کار در مرحله اول با تحسین و تشویق والدین ایجاد می‌شود و در مرحله دوم، حس لذت زمانی تظاهر پیدا می‌کند که کودک از بازی مشارکتی با همسالان خود لذت می‌برد. و در مرحله سوم زمانی که با رضایت کامل اسباب‌بازی‌اش را به دوستش می‌دهد و می‌بیند او اینقدر خوشحال است، از حس رضایتی که ایجاد شده، لذت بیشتری می‌برد. البته والدین در درک بیشتر لذت می‌توانند با بیان احساسات کمک موثری داشته باشند. مثلا بگویند ببین دوستت وقتی دوچرخه‌ت رو بهش دادی بازی کنه، چقدر خوشحال شد و می‌خندید. لذت بردن، دست‌یافتنی است، اگر کودکی آن را به دست بیاورد، برای تجربه بیشتر آن کار را تکرار می‌کند. سعی کنیم کودک با رضایت کامل وسایل شخصی خود را به همسالانش بدهد چون در این شرایط لذت مشارکت را بیشتر حس می‌کند.
آیا با بازی‌هایی خاصی را می‌توانیم برای ایجاد این حس در گروه کودکان طراحی کنیم؟
تمامی بازی‌هایی که بتوان با یک وسیله انجام داد، بازی مشارکتی محسوب می‌شود بنابراین نیاز به طراحی بازی خاصی نیست. اینکه کودکی با یک توپ با دیگران بازی کند و احساس لذت را ببرد، حس مشارکت ایجاد می‌شود. اما واقعیت این است که برای پرورش حس مشارکت در کودکان، فقط نمی‌توان به محیط خانه بسنده کرد. در مهدکودک‌ها و مدارس نیز همین روند تشویق و تحسین به مشارکت، بازی کردن، احساس رضایت و بیان آن ادامه پیدا کند. مربیان و معلمان می‌توانند با در نظر گرفتن یکسری تمرین‌های خاص، از کودکان بخواهند به صورت گروهی آن را انجام دهند. به عنوان مثال مربیان در مهد، از همه کودکان بخواهند که فقط با یک جعبه مدادرنگی که در کلاس موجود است، نقاشی‌شان را رنگ کنند. البته قبل از شروع، یکسری قوانین بگذارند؛ اینکه به نوبت از وسایل استفاده شود، حق قاپیدن وسایل یا زدن یکدیگر را ندارند. اگر دوستشان رنگ سبز را برداشت، آنها رنگ دیگری را بردارند و کارشان را انجام دهند یا صبرکنند تا کار او تمام شود.
در خانواده چگونه می‌توانیم تمرین‌های مشارکتی داشته باشیم؟
با محدودکردن یکسری وسایل که مشترک از آنها استفاده شود، کودک به خوبی یاد می‌گیرد چطور در کنار خواهر و برادر یا پدر و مادر خود از آن وسیله استفاده کند. شاید یکی از دلایلی که این روزها کمتر شاهد حس مشارکت در کودکان هستیم به این خاطر است که همه چیز برایشان تهیه شده. درحالی که در گذشته بچه‌ها بیشتر از وسایل مشترک استفاده می‌کردند.
آیا انحصارطلبی والدین می‌تواند روی کودک تاثیر بگذارد؟
الگوی هر کودکی، پدر و مادر اوست. یک والد انحصارطلب نمی‌تواند این انتظار را از فرزندش داشته باشد که با دیگران سهیم باشد. تاکید ما بر این است که حتی والدین در محیط خانه از یکسری وسایل مشترکا استفاده کنند. لزومی نیست همه جداگانه یک تبلت داشته باشد. می‌توان والدین و کودک از یک تبلت مشترک استفاده کنند. حتی توصیه می‌شود پدر یا مادر سهیم شدن در کارهای خیرخواهانه و اینکه چطور به کسی کمک می‌کنند را پیش بچه عنوان کنند. اینکه از انجام این کار چه حس خوبی دارند. همین موارد به ظاهر ساده، حس مشارکت را در کودک تقویت می‌کند.
و فراموش نکنیم در حال حاضر که مثل گذشته کارها مشارکتی انجام نمی‌شود برای اینکه فرزندمان از این مساله سرخورده نشود، بهترین کمک برای حمایت از این روشی که به کودک آموخته شده، ادامه آموزش‌ها و تشویق‌ها به خصوص در محیط مهد و مدرسه است.