بزرگنمايي:

آریا بانو - چهارمین نشست دوشنبه‌های عکاسی،دوشنبه 18 آذر 1398 در سالن استاد امیرخانی در خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

به گزارش هنرآنلاین ، محمدمهدی رحیمیان مدیر کارگروه تاریخ عکاسی ایران در ابتدای این نشست گفت: از اوایل امسال این کارگروه با توجه به ضرورت‌های موجود در پرداختن به پژوهش‌های تاریخی به‌صورت جدی‌تر کار خود را ادامه داد و در بخش عمده‌ای از فعالیت‌ها به عکاسی دوران پهلوی و تحولات معاصر می‌پردازد و بخشی نیز درباره فعالیت‌ها و پژوهش‌هایی است که در 50 سال اخیر پیرامون عکاسی دوران قاجار در ایران و در مراکز پژوهشی خارج انجام شده است مورد بررسی کارشناسان قرار می‌گیرند.
بخش نخست این نشست با عنوان "چگونه روز عکس تاریخی شکل گرفت" با حضور نسرین ترابی، رضا فراستی و داود صادق‌سا برگزار شد.
نسرین ترابی گفت: در سال 84-1383 پروژه‌ای را درباره آرشیوهای در حال انهدام کار کردیم و به مراکز مختلف آرشیو و اسناد سر زدیم. یکی از این مراکز که در دهه هفتاد با کوشش استاد بهمن جلالی و پشتیبانی و حمایت شهرداری ایجاد شد عکسخانه شهر است و مدیران آن از جمله خانم مژگان طریقی در این زمینه کمک‌های بسیاری کردند و نیز از افرادی که در زمینه عکس تاریخی کار کرده بودند و پژوهشگران دعوت کردیم تا درباره پیشنهاد اینکه روزی را به نام «روز عکس تاریخی» داشته باشیم گفت‌وگو کنیم. همه افراد با این نظر و طرح موافق بودند و آن تاریخ، روزی است که به نظر می‌آید ناصرالدین‌شاه نخستین عکس را گرفته و با 25 آذرماه مصادف می‌شود، به‌عنوان روز عکس تاریخی تعیین و پیشنهاد شود. پیش همایشی نیز در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار و اسناد و عکس‌هایی نمایش داده شد. قرار بود وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این روز را به‌عنوان روز عکس تاریخی وارد تقویم کند اما این اتفاق نیفتاد. سال بعد این موضوع مسکوت ماند و بعد با همراهی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری و همکاری وزارت امور خارجه مراسمی برای این روز برگزار شد و در مشهد نیز نمایشگاهی برپا شد. سال بعد این روز را در وزارت امور خارجه برگزار کردیم و در سال بعد در یونسکو برنامه‌ای داشتیم. در این سال در مشهد هم برنامه‌ای داشتیم و پس از آن نامه‌ای خطاب به شورای فرهنگ عمومی برای قرار گرفتن روز عکس تاریخی در تقویم امضا شد اما شورای فرهنگ عمومی اعلام کرد روزی به نام عکس تاریخی نخواهد بود.
ترابی در ادامه گفت: کاخ گلستان بزرگ‌ترین مرکز عکس قرن 19 ایران و دومین مرکز عکس قرن 19 جهان است و اگر کاخ گلستان نبود، عکس تاریخی این‌چنین اهمیت پیدا نمی‌کرد.
در ادامه رضا فراستی گفت: از اواخر سال 1365 تا اسفند 1394 در موسسه مطالعات تاریخ معاصر مسئول آرشیو و کتابخانه بودم و چند سال هم کار پژوهشی انجام دادم 30 سال با عکس‌های تاریخی همراه بودم. 600 هزار قطعه عکس از قاجاریه تا پیروزی انقلاب اسلامی در موسسه مطالعات تاریخ معاصر است که همه اسکن شده است. در کشور ما عکس‌های تاریخی نزد سازمان‌ها یا اشخاص حقیقی کم نیست اما در شناسایی عکس‌ها در برخی سازمان‌ها کارنکرده‌ایم و مدیریت آرشیو نداریم.
در ادامه محمدمهدی رحیمیان گفت: از منظر کارشناسان رشته تاریخ و از سوی سندپژوهان، غالباً عکس به‌عنوان یک سند مستقل تاریخی، مانند اسناد مکتوب پذیرفته نمی‌شود و در مواردی در کنار سایر شواهد تاریخی مورد توجه و استناد قرار می‌گیرد هرچند که امروزه به نظر تعدادی از پژوهشگران، عکس به‌عنوان یک متن تاریخی دیداری مهم مورد استناد و عنایت قرار گرفته است.
صادق سا در ادامه گفت: نگهداری عکس‌های تاریخی باید دغدغه باشد و برای افرادی که کار پژوهشی انجام می‌دهند عکس تاریخی اهمیت دارد. اما ما برای نگهداری عکس‌ها بحث‌های آموزشی و کارشناسی نداریم.
سعید فلاح فر در ادامه گفت: درباره پیشنهاد تعیین «روز عکاسی» و یا «روز عکس تاریخی» این موضوع دارای یک وجه عمومی و اجتماعی و یک وجه تخصصی است و باید علاوه بر دغدغه حرفه‌ای یک توجیه عمومی برای «روز عکس تاریخی» داشته باشیم تا بتوانیم شورای فرهنگ عمومی را قانع کنیم.
نسرین ترابی در ادامه گفت: هیچ کشوری در دنیا روز عکس تاریخی ندارد اینکه ما دنبال روزی به نام عکس تاریخی هستیم به این دلیل است که در هیچ کشوری اتفاقاتی که درباره عکس‌ها در ایران افتاده، رخ نداده است.
محمدمهدی رحیمیان در ادامه گفت: شاید باید در شیوه ورود به این بحث و نحوه ارائه پیشنهاد آن به شورا و نیز در عرصه اجتماعی تجدیدنظر کنیم، اگر پیشنهاد تعیین روز عکس تاریخی به‌صورت یک پروپوزال ارائه و تبیین شود، آنگاه با طرح و اجرایی کردن آن به کدام پرسش، فرض، نظریه یا نیاز پاسخ خواهیم داد و این که شاید این پیشنهاد در نهایت باید مسئله محور باشد و مشخص شود که تعیین این روز چه مسئله‌ای را حل می‌کند و یا کدام گره را از کار می‌گشاید.
عکس‌هایی که موجب نام‌گذاری خیابانی به نام خراسان در ایتالیا شد
بخش دوم نشست با عنوان "یک تجربه از نقش عکس‌های تاریخی در دیپلماسی فرهنگی" با حضور نسرین ترابی، هومن زال پور و کمال روزبهانی برگزار شد.
نسرین ترابی گفت: یکی از آلبوم‌های عکسی که در کاخ گلستان نگهداری می‌شود، آلبوم 304 است که در ماترا ایتالیا نشان دادم. عکس‌هایی که« آنتونیو رافاِئله جانوتزی»، نظامی اهل شهرماترا در ایتالیا از مشهد و مسیر و راه تهران به مشهد گرفته است و پس از پژوهش‌هایی در اکتبر 2019 منجر به نام‌گذاری خیابانی به نام خراسان در ماترای ایتالیا شد و قرار است تندیس فردوسی هم در ماترا نصب شود. همه این اتفاقات به واسطه یک آلبوم عکس محقق شد و این بیانگر انتقال فرهنگ در مهاجرت و اهمیت دیپلماسی فرهنگی است.
هومن زال‌پور در ادامه گفت: سرهنگ جانوتزی معلم مدرسه پیاده‌نظام بود که در سال 1852 همراه اولین گروه از مستشاران ایتالیایی به ایران آمد و در ماموریتی به مشهد رفت و نخستین تصاویر را از بارگاه امام رضا (ع) به ثبت رساند. یکی از ایرادهایی که ما داریم در ادامه تاریخ‌نگاری عصر پهلوی است که نگاه ما به آنها استعماری و توطئه محور است درحالی‌که بسیاری از این افراد هم بودند که خدمات زیادی انجام دادند. بنابراین تغییر رویکرد ما به این افراد لازم است تا بهره مناسب را از دیپلماسی فرهنگی ببریم.
کمال روزبهانی کارشناس مرکز اسناد وزارت امور خارجه گفت: دو وجه تمایز درباره عکس‌های تاریخی مرکز اسناد تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه وجود دارد، یک وجه کاربردی و یک وجه هم الصاقات و یادداشت‌های ضمیمه آنها است. وقتی گزارشی با عکس فرستاده می‌شد به‌عنوان یک سند تاریخی نگهداری می‌شد. عکس‌های دوره قاجار و پهلوی که در مرکز اسناد تاریخ دیپلماسی است، شناسایی‌شده‌اند.
افشین شاهرودی در ادامه گفت: یکی از افتخارات ما در عکاسی این است که با فاصله کوتاهی از آغاز عکاسی در جهان، عکاسی به ایران آمد. اما فرهنگ عکاسی همراه عکاسی نیامد. این پرسش قابل طرح است که چرا با وجود اینکه روی دسته‌بندی عکس‌های تاریخی کار شده، درباره زیبایی‌شناسی عکس‌ها، مسائل فرهنگی و اجتماعی عکس‌ها کار نشده است.
ثبت جهانی آلبوم خانه کاخ گلستان مطرح شد اما ثبت نشد
بخش پایانی این نشست با عنوان "کاخ گلستان و عکس‌هایش" با حضور سید جواد هستی، سامان خلیلیان، اکرم بابایی و زهرا اسدیان برگزار شد.
سید جواد هستی در این نشست گفت: آلبوم خانه کاخ گلستان مرکز مهم تصویری در دنیا است، 48 هزار قطعه عکس در آلبوم خانه کاخ گلستان داریم که در معرض خطر هستند. 58 دقیقه فیلم مربوط به قاجاریه در کاخ گلستان است. نگذاریم تا کاخ گلستان راکد بماند.
سامان خلیلیان، معاون فرهنگی کاخ گلستان گفت: دغدغه نگهداری آثار در میراث فرهنگی و کاخ گلستان وجود دارد. یاد شهریار عدل گرامی که برای آلبوم خانه کاخ گلستان بسیار تلاش کرد. از زمانی که آلبوم خانه ساماندهی شد، حساسیت‌ها نسبت به نحوه نگهداری عکس‌ها بیشتر شد و یکی از موارد موردنظر در ثبت جهانی کاخ گلستان، آلبوم خانه بود. تجهیزاتی به آلبوم خانه کاخ گلستان برای نگهداری عکس‌ها اضافه شد و ضرورت‌های دیگری هم در مسیر نگاه پیشین ادامه می‌یابد. بحث‌های پژوهشی نیز در مجموعه کاخ گلستان ادامه دارد.
در ادامه فاطمه سراییان گفت: چند سال پیش پیشنهاد ثبت جهانی آلبوم خانه از طرف یونسکو و با نظارت دکتر محمدحسن سمسار مطرح شد اما تا امروز آلبوم خانه ثبت جهانی نشده است. مدیریت کاخ گلستان از دوره‌ای به بعد برای پژوهشی که به همراه دکتر سمسار انجام می‌دادیم دیگر امکان دسترسی عکس‌های مورد نیاز را در اختیار ما نمی‌گذاشتند و همکاری نکردند.
اکرم بابایی یکی از کارشناسان اسناد دوران قاجار در این نشست گفت: آلبوم خانه عکس‌ها را برای امور پژوهشی در اختیار پژوهشگران نمی‌گذارد و در دوران اخیر انجام کارهای پژوهشی درباره آثار آلبوم خانه و نیز دسترسی به عکس‌ها دشوار شده است.
در ادامه زهرا اسدیان کارشناس آلبوم خانه کاخ گلستان در پاسخ به انتقادی در ارتباط با شیوه و شرایط نگهداری آثار موجود در آلبوم خانه، گزارشی تفصیلی از وضعیت گذشته و بهسازی کنونی آلبوم خانه کاخ گلستان و شرایط نگهداری و پیشرفت و تجهیز آلبوم خانه از سال 1380 بیان کرد.
در پایان محمدمهدی رحیمیان گفت: پیشنهاد می‌شود برای رفع سوءتفاهم‌ها و سوءتعبیرهای موجود، در همکاری میان کارگروه تاریخ عکاسی ایران به نمایندگی آقای سعید فلاح فر و نیز مدیریت کاخ گلستان به نمایندگی آقای سامان خلیلیان کارگروه مشترکی تشکیل شود تا درباره شیوه تعامل سازنده میان پژوهشگران و کاخ گلستان پیرامون بررسی شیوه‌های نگهداری آثار تصویری و نیز تدوین شیوه‌نامه مشترکی برای دسترسی پژوهشگران به اسناد تصویری و مکتوب، آلبوم خانه و عکس‌های کاخ گلستان جلساتی منظم و مشترک با مسئولان کاخ گلستان پیگیری و برگزار شود.