بزرگنمايي:

آریا بانو - خراسان / دختری 14ساله‌ام و خیلی وسوسه می شوم که سیگار بکشم. حس خوبی بهم میده. میگن که سختی‌ها رو از یادم می‌بره. کلا از این‌که سیگار بذارم گوشه لبم، خیلی خوشم میاد. البته هنوز سیگاری نشدم. پاسخ:
من از این زاویه به سوالت نگاه می‌کنم که چقدر خوب است قبل از انجام کاری که به آن شک داریم، مشورت کنیم؛ به‌خصوص با فردی که اطلاعاتی در آن زمینه دارد. این‎طوری می‎توانیم ابعاد مختلف کارمان را بسنجیم و بعد تصمیم بگیریم.
سیگار را جزو مواد مخدر دسته‎بندی می‎کنیم چون با تغییر در ماده‎های شیمیایی طبیعی مغز، روی ما تأثیر می‎گذارد. یکی از کارهای نیکوتین، تأثیر روی ماده طبیعی «دوپامین» در مغز است که باعث احساس لذت و خوشی می‎شود. نیکوتین، «آدرنالین» و «استیل‎کولین» را نیز تحت تأثیر قرار می‎دهد. این دو، پیام‎رسان‎های عصبی هستند که به‎ترتیب ضربان قلب را بالا می‎برند و باعث احساس انرژی می‎شوند. این کاری است که سیگار انجام می‎دهد اما موقتی است . اصلا به همین دلیل است که آدم‎ها «سیگاری» می‎شوند؛ برای این‎که آثار خوشایند سیگار کشیدن باقی بماند، نیاز دارند که مرتب سیگار بکشند و وارد چرخه معیوبی می‎شوند که در اصطلاح به آن می‎گوییم «اعتیاد». این همان وابستگی به سیگار است و دلیل جمله‎ای که احتمالا از زبان کسانی که سیگار می‎کشند، شنیده‎ای؛ «دست خودم نیست».
سیگار با مغز چه می‎کند؟
خب حالا این وابستگی به سیگار مگر چه ایرادی دارد؟ وقتی تعداد دفعات سیگار کشیدن زیاد می‌شود، برای ماده‌های شیمیایی مغز تناقض به وجود می‎آید؛ آدرنالین و دوپامین، مرتب ترشح می‎شوند، ضربان قلب مدام بالا می‎رود و به‎جای احساس آرامش اولیه، ممکن است فرد احساس برانگیختگی و عصبانیت را تجربه کند. از طرف دیگر وقتی ما به وسیله نیکوتین، ماده‌های شیمیایی و هورمون‎ها را در مغز دستکاری کنیم، مغزمان دچار اختلال می‎شود؛ کم‌خوابی یا پرخوابی، کم‌اشتهایی یا پرخوری، افسردگی، بی‌قراری و اعصاب‎خردی نتایجی هستند که از به‎هم خوردن تعادل هورمون‎ها ناشی می‎شوند. غیر از این‎ها حتما شنیده‎اید که در مواد تشکیل‎دهنده سیگار، ماده‎های مضر هم وجود دارند مثل قطران که غیر از مغز، به بقیه اندام‎ها هم آسیب می‎رسانند؛ رشد ناگهانی و ناسازگار سلول‎ها در دهان، حلق، حنجره، ریه، لوزالمعده، گردنه رحم و خلاصه همه بخش‎هایی که با این مواد تحریک می‎شوند، از جمله این آسیب هاست. به همین دلیل، احتمال ابتلا به سرطان حنجره و چند بیماری‌ سخت دیگر در کسانی که سیگار می‎کشند، بیشتر است.
هورمون‎های لذت را کجا جست‎وجو کنیم؟
پژوهشگرها طی تحقیقاتی متوجه شده‎اند که بعضی کارها می‌توانند با درصد زیادی تأثیرهای خوشایندی مثل سیگار ایجاد کنند اما متناسب با ساختار بدن ما و بدون اذیت کردن اندام‎ها و ایجاد تغییرات ناگهانی موقتی. این کارها عبارت اند از:
ورزش| ورزش منظم به ویژه تمرین‎های هوازی، آدرنالین را بالا می‎برد و باعث افزایش ضربان قلب و تنفس می‎شود و تأثیر مثبتش، از نیکوتین بادوام‎تر است.
دوست داشتن| ارتباط موثر و منظم با افرادی که دوست شان داریم و تلاش برای یادگیری برقراری رابطه خوب و موثر، ترشح دوپامین را افزایش می‎دهد که البته میزان این افزایش به کیفیت رابطه بستگی دارد.
هدف داشتن| وقتی برای رسیدن به اهداف‎مان برنامه‎ریزی می‎کنیم، مثل پس‎انداز برای خرید یک وسیله دوست‎داشتنی، تلاش برای قبول شدن در یک امتحان، موفقیت در یک رشته ورزشی، ماده لذت یعنی دوپامین در مغزمان ترشح می‎شود و هرچه این هدف و تلاش برای محقق کردن آن مهم‎تر باشد، لذت بادوام‎تر می‎شود چون موفقیت‎های کوچک، موفقیت‎های بزرگ را به دنبال می‎آورند.
اگر این اطلاعات به‎‏نظرت قانع‎کننده نیست و هنوز سوال‎هایی برایت باقی‎مانده، پیشنهاد می‎کنم درباره این موضوع با یک روان‎شناس صحبت کن.
نویسنده : رضا شم‌آبادی | روان شناس بالینی کودک و نوجوان