بزرگنمايي:

آریا بانو - رنگی شدن چشم جنین به چه عواملی وابسته است؟
١٨٣
٠
ستاره / معمولا اولین کاری که والدین با دیدن نوزاد انجام می‌دهند، نگاه به چشمان او و حدس زدن رنگ آن است. در حقیقت، رنگ چشم یکی از ویژگی‌های ژنتیکی است که بیش از هر چیز توجه و کنجکاوی والدین را به خود جلب می‌کند. آن‌ها با تعجب می‌پرسند "آیا چشمان نوزادم قهوه‌ای، آبی، سبز، فندقی یا طوسی می‌شود؟" در نهایت، رنگ چشم جنین بستگی به ماده‌ای ژنتیکی دارد که هر والد در آن نقش دارد. اما به دلیل ترکیب دی ان‌ ای والدین، پیش بینی رنگ چشم نوزاد کار آسانی نیست.
چگونگی تشکیل رنگ چشم جنین
بیشتر نوزادان قفقازی با چشم‌های آبی مایل به خاکستری متولد می‌شوند، در حالی که بسیاری از نوزادان آفریقایی-آمریکایی، آسیایی و لاتین تبار‌ها با چشمان قهوه‌ای یا تیره متولد می‌شوند. گاهی اوقات، چشمان آن‌ها در بدو تولد سیاه به نظر می‌رسد. البته این رنگ ثابت نمی‌ماند و با تابش نور به سلول‌های تولید کننده رنگ در عنبیه، تغییر می‌کند. عنبیه بخشی از چشم است که پشت قرنیه قرار دارد و میزان باز شدن مردمک برای ورود نور را کنترل می‌کند.
معمولاً این روند تغییر رنگ چشم تا شش ماهگی نوزاد ادامه دارد. البته در برخی موارد نیز تثبیت رنگ چشم تا سه سالگی طول می‌کشد و در موارد نادر ممکن است رنگ چشم در بزرگسالی تغییر کند!
نقش ملانین
به طور کلی، رنگ چشم توسط ملانوسیت‌ها (سلول‌های مسئول ترشح پروتئین ملانین) تعیین می‌شود. با گذشت زمان، اگر رنگ چشمان نوزاد آبی باشد، ملانوسیت‌ها فقط کمی ملانین ترشح می‌کنند. اگر کمی بیشتر ملانین ترشح شود، چشم نوزاد سبز یا فندقی می‌شود، و اگر رنگ چشمان نوزاد قهوه‌ای باشد، ملانوسیت‌ها ملانین زیادی ترشح می‌کنند.

نقش ژنتیک در رنگی شدن چشم جنین
به گفته دانشمندان میزان تولید ملانوسیت‌ها تحت تأثیر 15 ژن قرار دارد که تنها دو مورد از آن‌ها مورد مطالعه قرار گرفته اند. این دو ژن در دو سری (آلل) طبقه بندی می‌شوند. چشمانی با رنگ‌های قهوه‌ای و آبی و چشمانی با رنگ‌های آبی و سبز است. در نتیجه، رنگ چشم کودک ترکیبی از رنگ چشم والدین است. رنگ‌های دیگر چشم مانند خاکستری، فندقی، بنفش و چندین ترکیب دیگر هنوز به درستی مورد مطالعه قرار نگرفته اند.
امروزه، بر اساس آنچه تاکنون در مورد رنگ چشم جنین به دست آمده، می‌توان الگوریتمی برای آن تعیین کرد. برای نمونه اگر رنگ چشم پدر و مادر هر دو، تیره باشد، به دلیل غلبه آلل قهوه ای، به احتمال زیاد، رنگ چشم جنین تیره است. البته در صورتی که در خانواده پدر و مادر؛ چشم رنگی (آبی) وجود داشته باشد، احتمال بسیار اندکی وجود دارد که چشمان نوزاد آبی شود.
به همین دلیل، احتمال داشتن رنگ چشمی کاملا متفاوت با والدین وجود دارد، هرچند بسیار اندک است. یعنی این امکان وجود دارد که والدینی که هر دو چشمان آبی دارند، فرزندی با چشم‌های قهوه‌ای داشته باشند. این پدیده به این دلیل رخ می‌دهد که رنگ چشم، یک ویژگی چندوجهی است و تحت تأثیر چندین ژن است که بر رنگ چشم تاثیر می‌گذارند.
تا پیش از این رنگ چشم قهوه‌ای ویژگی "غالب" و رنگ چشم آبی ویژگی "مغلوب" محسوب می‌شد. اما علم امروز نشان می‌دهد که تعیین رنگ چشم کار چندان ساده‌ای نیست. رنگ چشم تحت تأثیر یک یا دو ژن نیست بلکه تعداد زیادی ژن در تعیین رنگ چشم موثرند.
پیش بینی رنگ چشم جنین
از آنجا که هنوز تاثیر متقابل ژن‌ها و نقش آن‌ها در تعیین رنگ چشم، به طور کامل شناخته نشده است، پیش بینی رنگ چشم جنین کار دشواری است. برخی از احتمالات متداول برای تعیین رنگ چشم جنین به شرح زیر است:
اگر هر دو والدین چشمانی آبی داشته باشند، به احتمال بسیار زیاد چشمان نوزاد نیز آبی خواهد بود. البته به یاد داشته باشید که ممکن است تمام فرزندان چشم آبی نشوند.
به همین ترتیب، وقتی والدین هر دو چشمانی قهوه‌ای رنگ داشته باشند، احتمال قهوه‌ای شدن چشمان نوزاد بسیار زیاد است. اما استثنا‌هایی نیز وجود دارد، به ویژه اگر مادربزرگ و پدربزرگی در هر یک از طرفین خانواده چشمان آبی داشته باشد، این امکان وجود دارد که والدین اطلاعات ژنتیکی رنگ چشم آبی را داشته باشند.
در ضمن، اگر یکی از والدین چشم‌های قهوه‌ای و والد دیگر چشمان آبی داشته باشد، احتمال 50/50 وجود دارد که نوزاد چشمانی آبی داشته باشد.
یادآوری این نکته حائز اهمیت است که رنگ چشم نوزادان پس از تولد کمی تیره‌تر می‌شود. برای نمونه اگر نوزاد در بدو تولد چشمانی آبی دارد، ممکن است رنگ آن‌ها به سبز، فندقی یا قهوه‌ای روشن تغییر کند. به عبارت دیگر، اگر نوزادی با چشمان قهوه‌ای به دنیا بیاید، بعید به نظر می‌رسد که با گذشت زمان آن‌ها آبی شوند. علاوه بر این، تنها 10 درصد از نوزادان رنگ چشمشان به مرور زمان تغییر می‌کند.
در کل، یادآوری این نکته ضروری است که فقط با نگاه کردن به چشم‌های والدین، نمی‌توان رنگ چشم جنین را پیش بینی کرد.
سوالات متداول درباره رنگی شدن چشم جنین
1. آیا دارا بودن چشمان قهوه‌ای ویژگی "غالب" و چشمان آبی ویژگی "مغلوب" است؟
به گفته پزشکان، افرادی که چشم‌های آبی، خاکستری یا سبز دارند نسبت به افرادی که چشمان قهوه‌ای یا سیاه دارند، به نور حساس‌ترند. در حقیقت، بیشتر افرادی که چشمان رنگی دارند از فتوفوبیا یا حساسیت به نور رنج می‌برند. آن‌ها در زیر نور آفتاب دچار کک و مک می‌شوند و پس از مدت کوتاهی زیر لامپ‌های فلورسنت احساس خستگی کنند.
این حساسیت به این دلیل ایجاد می‌شود که افراد دارای چشمان رنگی روشن، نسبت به افرادی که چشم تیره‌ای دارند، در لایه‌های مختلف چشم رنگدانه‌های کمتری دارند. در نتیجه، آن‌ها قادر به کاهش تأثیر لامپ‌های روشن یا نور خورشید نیستند. با توجه به این نکته، والدین باید در خارج از خانه مراقب چشمان فرزندانشان باشند. از خستگی چشمان آن‌ها جلوگیری کنند و برای مدت طولانی زیر نور شدید یا تابش آفتاب قرار نگیرند.
البته فارغ از رنگ چشم کودک، بهتر است هنگام بیرون آمدن از خانه، با عینک آفتابی از چشم‌های آن‌ها محافظت کنید.
بیشتر بدانید: زمان و میزان توانایی تشخیص نور در نوزاد
عینک آفتابی کودک بایستی شرایط زیر را دارا باشد:
اندازه آن مناسب کودک باشد.
چشمان کودک را کاملا بپوشاند.
محافظت UVB و UVA داشته باشد تا بتواند هر دو نوع پرتو فرابنفش را مسدود کند.
2. آیا با استفاده از گیاهان دارویی در دوران بارداری می‌توان موجب رنگی شدن چشم جنین شد؟
در باور عوام خوردن برخی از گیاهان و دم کرده‌ها موجب رنگی شدن چشم جنین می‌شود، اما این موضوع از لحاظ علمی رد شده است. حتی مصرف دم کرده های گیاهی در دوران بارداری بعضا خطرناک و موجب آسیب رسیدن به جنین می‌شود. توصیه ما این است که پیش از مصرف هر گونه داروی گیاهی ابتدا نظر پزشک معالجتان را جویا شوید تا ناآگاهانه موجب آسیب رسیدن به جنین نشوید!
3. چگونه می توان رنگ چشم جنین را تعیین کرد؟
با توجه به پیشرفت‌های علم ژنتیک ممکن است تعیین رنگ چشم جنین با روش‌های آزمایشگاهی ممکن باشد. اما با توجه به هزینه و ریسک بالای آن، کاری غیرمنطقی به نظر می‌رسد. در نتیجه آسان‌ترین راه برای داشتن فرزندی با چشمانی رنگی، داشتن همسری با چشمان رنگی است! هرچند در این حالت هم تعیین 100 درصدی رنگ چشم جنین ممکن نیست!
محافظت از چشمان نوزاد
به یاد داشته باشید که چشم‌های نوزادان بسیار حساس هستند؛ بنابراین بهتر است از اقدامات لازم برای ایمن نگه داشتن چشمان نوزاد آگاه باشید.
در ماه‌های اول تولد، چشم نوزاد ترشحات جزئی دارد. هنگامی که نوزاد را حمام می‌کنید، این ترشحات را با پنبه استریل با احتیاط تمیز کنید. از تمیز کردن مدام چشم نوزاد با یک دستمال یا حوله خودداری کنید.
مراقب حرکات دست نوزاد باشید. نوزادان کنترل کمی روی عضلات خود دارند؛ بنابراین، ممکن است به چشمانشان آسیب بزنند. برخی از صدمات غیر عمدی چشم در دوران شیرخوارگی ممکن است منجر به از بین رفتن دائمی بینایی شود. اسباب بازی‌های نرم با رنگ روشن در دستان نوزاد قرار دهید و همواره مراقب حرکات او باشید.
ناخن‌های نوزاد را بگیرید. ناخن‌های نوزاد در عین نرمی و زیبایی قادرند پوست و چشمان او را خراش دهند. برای پیشگیری بهتر است به طور مرتب ناخن‌های او را کوتاه کنید و از دستکش نوزادی استفاده کنید. اگر شما نیز از کوتاه کردن ناخن نوزاد وحشت دارید، مطلب کوتاه کردن ناخن نوزاد؛ مشکلات و راهکارها را مطالعه کنید.
گاهی اوقات چشمان نوزاد با یکدیگر همراستا نیستند و نوعی انحراف دارند که برخی به آن لوچی چشم می‌گویند. اگر این حالت تا سه ماهگی نوزاد ادامه پیدا کرد، مساله را با پزشک متخصص کودکان در میان بگذارید، پزشک ممکن است شما را به چشم پزشک ارجاع دهند. برای اطلاع از انواع لوچی چشم در نوزادان، مطلب انحراف چشم در نوزادان، علت‌ها و راه‌های درمان را مطالعه کنید.
ملاحظات دیگر
گاهی اوقات چشمان نوزاد در بدو تولد رنگ یکسانی ندارد و هر یک به رنگی متفاوت از دیگری است. این بیماری با نام هتروکرومی (heterochromia) شناخته می‌شود و در بدو تولد یا در نتیجه شرایط دیگر یا آسیب دیدگی خاصی ایجاد می‌شود. نوزادانی که با هتروکرومی متولد می‌شوند، مبتلا به هتروکرومی مادرزادی هستند.
گاهی اوقات، این بیماری ناشی از آسیب دیدگی یا وضعیت خاص دیگری است. برای نمونه، سندرم هورنر (اختلالی در مسیر عصبی از مغز به یک طرف صورت و چشم) نیز موجب بروز این شرایط می‌شود. اگر این نشانه را در نوزاد مشاهده کردید، مساله را با پزشک متخصص کودکان در میان بگذارید تا شما را به چشم پزشک ارجاع دهد.
سخن آخر
مهم نیست که چشم نوزاد شما چه رنگی است! چشمان او زیبا و منحصر به فرد خواهند بود. اگرچه ممکن است در دوران بارداری آرزو کنید که چشمان او به رنگ خاصی باشد، اما پس از تولد، هنگامی که او به شما نگاه می‌کند، زیباترین چشمان دنیا را می‌بینید، فارغ از اینکه آن‌ها چه رنگی دارند.