بزرگنمايي:

آریا بانو -
مجری قانون در هواپیما کیست؟
٣٦
٠
کجارو / آیا تاکنون به این مسئله فکر کرده‌اید که در صورت بروز هرگونه درگیری فیزیکی در هواپیما چه کسی مسئولیت کنترل اوضاع و برخورد با فرد خاطی را برعهده دارد؟
اغلب ما درباره وقوع درگیری‌های فیزیکی یا بروز خشونت در حین پرواز در اقصی نقاط جهان مواردی را شنیده یا در خبرها مطالعه کرده‌ایم؛ ولی سوالی که به ذهن خطور می‌کند این است که در موارد مشابه و به‌هنگام پرواز در ارتفاع 30,000 پایی از سطح زمین مسئولیت کنترل اوضاع و برخورد با فرد خاطی برعهده چه کسی است؟
اولین نکته قابل توجه این است که مهم‌ترین و اصلی‌ترین هدف ایرلاین‌ها تامین امنیت پرواز است و بر این مسئله تاکید بسیار دارند. در واقع، کادر پرواز از توانایی تشخیص و پیشگیری از هرگونه مشکلی قبل از وقوع‌ آن برخوردار هستند. در این رابطه، طبق گفته جولیا بریثویت ( Juliea Braithwaite)، ناظر سازمان هواپیمایی کشوری باهاما، کادر پرواز از لحظه عبور مسافرران از گیت پرواز مدام آن‌ها را تحت‌نظر دارند تا مسافران پرخاشگر یا با حالت غیرعادی را شناسایی کنند. طبق گفته این مقام مسئول، اگر مشکل قبل از سوار شدن به هواپیما به‌وجود بیاید، مسئولان ایرلاین می‌توانند وارد عمل شده و اوضاع را آرام کنند و در صورت لزوم از پلیس فرودگاه برای دستگیری فرد خاطی کمک بگیرند.
اما پس از برخاستن هواپیما مسئولیت نظارت و کنترل اوضاع در هواپیما برعهده مهمانداران هواپیما است، زیرا آن‌ها برای مداخله و کنترل اوضاع آموزش‌های لازم را دیده‌اند. حتی در صورت وخامت اوضاع ماموران مخفی در داخل هواپیما موسوم به مارشال و کادر پروازی مجزا در میان مسافران حضور دارند تا در صورت لزوم برای آرام کردن اوضاع کمک کنند. طبق بند 10 قرارداد توکیو (Tokyo Convention)، که بر بسیاری از جرائم هوایی نظارت می‌کند، هر فردی، حتی یکی از مسافران، بر این باور باشد که خطری مسافران یا هواپیما را تهدید می‌کند، از این حق برخورار است که بدون کسب اجازه به پیشگیری منطقی اقدام کند.
در صورتی‌که کنترل اوضاع از اختیار مهمانداران هواپیما خارج شود، مسافران یا مامور داخل هواپیما می‌تواند خلبان را فورا در جریان قرار دهد. در واقع، از لحظه برخاستن هواپیما از روی باند خلبان فرمانده هواپیما محسوب می‌شود. در موارد این چنینی و بر اساس قرارداد توکیو، خلبان نه تنها می‌تواند تصمیم به بازداشت فرد خاطی بگیرد، بلکه در صورت لزوم می‌تواند برای مداخله در اوضاع در نزدیک‌ترین فرودگاه اقدام به فرود اضطراری کند.
علاوه بر این، خلبان در چنین مواردی می‌تواند مسئله را به برج مراقبت گزارش دهد تا از پلیس فرودگاه در جریان وجود یک مسافر خاطی در پرواز قرار گیرد؛ در واقع، دلیل اصلی حضور پلیس در گیت ورودی مسافران این مسئله است. در چنین مواردی بقیه مسافران باید تا زمان ورود پلیس به هواپیما و دستگیری فرد خاطی صندلی‌های خود را ترک نکنند. برای نمونه، در پروازی از دوبلین به مالت، مسافرانی که در حالت عادی قرار نداشتند، شروع به دعوا با یکدیگر و درگیری لفظی با کادر پرواز کردند و به‌هنگام فرود توسط پلیس بازداشت شدند.
البته خلبان این اختیار را دارد تا زمانی که خطری مواجه مسافران یا هواپیما نشده، مداخله‌ای در اوضاع نداشته باشد. بریثویت در این رابطه چنین می‌گوید:
اگر درگیری به‌وجود بیاید و مسئله مربوط حل و فصل شود و البته، آسیبی به هواپیما وارد نشده باشد، خلبان می‌تواند مورد را به حساب خطای انسانی بگذارد و به پرواز ادامه دهد.
ولی در موارد شدیدتر که مسئله تا مرحله دادرسی در دادگاه پیش می‌رود، برعهده قاضی است تا درباره جریمه حتی حکم زندان فرد خاطی تصمیم بگیرد. البته قرارداد توکیو در این موارد نیز ضمن تفویض اختیار به کشور مالک ایرلاین، برای سایر کشورها حتی کشورهای متبوع فرد مجرم و فرد آسیب‌دیده نیز اجازه برخورد قانونی با این گروه از متخلفان را صادر کرده است. اگرچه کمی پیچیده به نظر می‌رسد، ولی این قانون برای پیشگیری از تکرار حادثه پرواز سال 1949 کوردوبا اسپانیا به نیویورک آمریکا تصویب شده است که در آن مسافری گوش خلبان را گاز گرفت و مهماندار را مورد ضرب و شتم قرار داد. در این مورد، به علت فقدان قانون برای برخورد با متخلفان به‌هنگام پرواز بر فراز اقیانوس در قانون آمریکا، قاضی نتوانست حکمی صادر کند.
البته همچنان موضوع‌هایی درباره قرارداد 56 ساله توکیو وجود دارد. طبق نظر بریثویت، مدام به ایکائو (ICAO) از به روز نبودن قوانین کشورشان و عدم تطابق آن با قوانین در حال تغییر صنعت هوانوردی جهان شکایت می‌کنند و در سال 2014، این سازمان پروتکل مونترال را ارائه کرد که طبق آن صلاحیت قضایی رسیدگی به تخلف‌های پروازی را به مقصد پرواز و کشور مالک ایرلاین موکول می‌کند. در این حالت، امکان فرار مجرمان از برخورد قضایی در مبدا و مقصد مسدود می‌شود. البته در حال حاضر، این پروتکل توسط فقط 20 کشور به تصویب رسیده است و اجرای آن نیازمند تصویب 22 کشور است. تا زمان تصویب و اجری این پروتکل، ایرلاین‌ها همچنان نظارت بر شرایط، تاخیرهای پروازی و... را بر عهده دارند.