بزرگنمايي:

آریا بانو -
ماهی‌های حساسیت‌زا کدامند؟
٨١
٠
پزشکان بدون مرز / حساسیت به ماهی یک واکنش از سوی سیستم ایمنی بدن نسبت به مصرف ماهی و فرآورده‌های آن است. از آنجا که علائم این نوع آلرژی می‌توانند منجر به فوت فرد شوند، در صورت مشاهده آنها باید سریعا به پزشک مراجعه کرد. افراد مبتلا به این آلرژی نباید از هیچ نوع ماهی استفاده کنند.
حساسیت به ماهی که در بزرگسالان وجود دارد، در اثر یک واکنش نادرست از سوی سیستم ایمنی بدن به مصرف یا تماس با ماهی اتفاق می‌افتد. این آلرژی اغلب نسبت به ماهی‌های باله‌دار ایجاد می‌شود، بنابراین افرادی که به آن مبتلا هستند می‌توانند با مشورت پزشک از دیگر غذاهای دریایی استفاده کنند. اگر شما یا یکی از نزدیکان‌تان به ماهی آلرژی دارید یا احتمال می‌دهید که آلرژی داشته باشید، با ما همراه باشید. در این مطلب تمامی جوانب این حساسیت شامل علت، علائم، درمان و… را بررسی کرده‌ایم.
در این مطلب می‌خوانید:
علت حساسیت به ماهی
انواع ماهی های حساسیت‌زا
نشانه ها و علائم حساسیت
تشخیص آلرژی
درمان حساسیت
پیشگیر از بروز مجدد علائم آلرژی به ماهی
علت حساسیت به ماهی
حساسیت به ماهی برخلاف حساسیت به حلزون صدف‌دار، از نوعی است که در آن سیستم ایمنی بدن به طور غیرطبیعی نسبت به ماهی‌های باله‌داری مانند ماهی تن، سالمون یا هالیبوت واکنش نشان می‌دهد. این نوع آلرژی غذایی نادر است. حساسیت به ماهی در زنان بیش از مردان و در بزرگسالان بیش از کودکان دیده می‌شود. حساسیت به ماهی اغلب در اوایل کودکی ایجاد می‌شود و بر خلاف حساسیت به شیر یا تخم‌مرغ معمولا تا نوجوانی باقی می‌ماند. علائم این حساسیت ممکن است خفیف یا شدید و شامل بثورات پوستی، علائم تنفسی، پریشانی دستگاه گوارش و آنافیلاکسی (یک واکنش آلرژیک تحریک کننده زندگی) باشد.
این حساسیت در مناطقی که ماهی یکی از اجزای اصلی رژیم غذایی باشد مانند اسکاندیناوی و بخش‌های از آسیا بیشتر دیده می‌شود. این آلرژی ممکن است نه تنها با خوردن ماهی بلکه با لمس کردن آن یا مصرف غذا‌هایی که در آن از محصولات جانبی ماهی استفاده شده است، نیز ایجاد شود.
به طور کلی حساسیت‌ها ناشی از پاسخ غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن به یک عامل تحریک کننده آلرژی است، به این ماه «آلرژن» یا ماده‌ آلرژی‌زا گفته می‌شود. عامل تحریک کننده آلرژی در این مورد برای بدن بی خطر است. زمانی که این اتفاق بیفتد، سیستم ایمنی ماده‌ای به نام «ایمونوگلوبولین» یا «IgE» را آزاد می‌کند که باعث می‌شود مست سل‌ها (mast cells) و سایر سلول‌های خونی شکسته شوند و هیستامین در جریان خون آزاد کنند.
نقش عادی هیستامین گشادکردن رگ‌های خونی است به طوری که در این صورت، سلول‌های ایمنی بزرگتر می‌توانند به محل‌ها آسیب یا عفونت دسترسی پیدا کنند، اما اگر خبری از صدمه یا عفونت در بدن نباشد، هیستامین‌ها ممکن است علائم پوستی، تنفسی و گوارشی ایجاد کنند که ما به این علائم، حساسیت می‌گوییم.
آلرژن اصلی که مسئول حساسیت به ماهی است، یک پروتئین به نام «پاروالبومین – Parvalbumin» است. پاروالبومین‌ها در میان گونه‌های مختلف ماهی با تفاوت بسیار کمی وجود دارند. به بیان دیگر حساسیت به یک نوع ماهی می‌تواند به معنی حساسیت به اغلب ماهی‌ها باشد، شرایطی که به آن حساس‌سازی چندگانه (polysensitization) گفته می‌شود.
پاروابومین‌ها بسیار در مقابل گرما مقاوم هستند و حتی پس از ساعت‌ها پخت و پز هم به راحتی تجزیه نمی‌شوند. به همین ترتیب، شما ممکن است به همان اندازه که به سوشی خام حساسیت دارید، به پخته شده‌ این ماهی نیز آلرژی داشته باشید.
گفتنی است اگر شما به انواع مختلف ماهی حساسیت داشته باشید، حساسیت به ماهی به معنی واکنش آلرژیک به سایر غذا‌های دریایی نیست. آلرژی به غذا‌های دریایی به یک آلرژن کاملا متفاوت به نام «tropomyosin» مربوط که است که در سخت‌پوستان و صدف داران یافت می‌شود.
انواع ماهی های حساسیت‌زا
درمیان بیش از 20 هزار گونه ماهی شناخته شده، چندین مورد وجود دارد که خطر آلرژی نسبت به آن‌ها بسیار زیاد است. براساس تحقیقات منتشر شده در «Frontiers of Immunity» این ماهی‌ها شامل موارد زیر هستند:
کپور
کاد
سفره‌ماهی
هالیبوت
شاه‌ماهی
ماهی خال‌مخالی
ساردین
ماهی قرمز
سالمون
ماهی خاردار
اره‌ماهی
تیلاپیا
قزل‌آلا
ماهی تن
فراتر از حساسیت‌زا بودن خود ماهی‌ها، معمولا فرآورده‌های جانبی ماهی مانند چاشنی‌هایی مانند سس ورشستیر، سس سالاد سزار، کاپوناتا (دلمه بادمجان سیسیلی)، ژلاتین ماهی که در هات‌داگ‌ها و سایر گوشت‌های فرآوری شده از ماهی نیز می‌توانند ایجاد حساسیت کنند.
نشانه ها و علائم حساسیت به ماهی
علائم حساسیت به ماهی شبیه به سایر آلرژی‌های غذایی است و بیشتر آن‌ها طی یک ساعت بعد از خوردن یا تماس با ماهی مشاهده می‌شوند. این نشانه‌ها شامل موارد زیر هستند:
کهیر یا بثورات پوستی
خارش بدن
آبریزش بینی و عطسه
سردرد
مشکلات تنفسی
سوء‌هاضمه و درد معده
نفخ
اسهال
حالت تهوع یا استفراغ
علائم آلرژی و حساسیت به ماهی
این علائم ممکن است با استنشاق بوی ماهی پخته شده یا تماس با سطوح یا وسایلی که در روند تهیه ماهی مورد استفاده بوده‌اند نیز ایجاد شوند. در بعضی موارد نیز، ممکن است یک واکنش پوستی به نام «درماتیک تماسی» با لمس ماهی یا باقی‌مانده‌ آن ایجاد شود.
در برخی افراد، آلرژی ماهی ممکن است شدیدتر باشد و منجر به پیشرفت سریع آنافیلاکسی شود. این واکنش خطرناک که در کل بدن اتفاق می‌افتد، با بثورات گسترده، تورم صورت و زبان، خس‌خس سینه، تنگی نفس، ضربان سریع قلب، هذیان و احساس دل‌شوره مشخص می‌شود. درصورتی که بلافاصله با تزریق «اپی‌نفرین» و سایر مداخلات اضطراری درمان نشود، آنافیلاکسی می‌تواند منجر به شوک، اغما، نارسایی قلبی یا تنفسی و حتی مرگ فرد شود. بنابراین به محض مشاهده علائم حساسیت و آلرژی به ماهی یا سایر مواد غذایی به پزشک مراجعه کنید.
حساسیت به ماهی اغلب خیلی زود بعد از خوردن غذا یا تماس با ماهی، با ظهور علائم قابل تشخیص است. برای تایید اینکه ماهی عامل حساسیت است، یک متخصص آلرژی ممکن است دو آزمایش با حداقل تهاجم را توصیه کند. این دو آزمایش عبارتند از:
آزمایش‌های پوستی شامل قرار دادن مقدار کمی از آلرژن مشکوک که زیر پوست است. اگر فرد به یکی از چندین نمونه‌ آزمایش حساسیت داشته باشید، ظرف 15 تا 60 دقیقه یک برجستگی ملتهب در آن ناحیه ایجاد می‌شود.
آزمایش‌های آنتی بادی نیز برای بررسی وجود پروتئین ایمنی به نام آنتی‌بادی ضد پارالوبومین استفاده می‌شود. بدن در پاسخ به آلرژی به ماهی این پروتئین را تولید می‌کند.
نحوه تشخیص آلرژی به ماهی
درصورتی که این آزمایشات نهایی نشوند، ممکن است پزشک به شما خوردن یک ماده آلرژن را توصیه کند. این روشی است که در آن شما مقدار بسیار کمی از ماهی را می‌خورید تا ببینید که آیا بدن‌تان به آن واکنشی می‌دهد یا خیر. از آنجا که پاسخ ممکن است شدید باشد، این آزمایش تنها با حضور و کنترل پزشک باید انجام می‌شود تا درصورت لزوم کمک‌های اورژانسی را انجام دهد. آزمایش خوراکی هرگز نباید در خانه انجام شود.
برای اطمینان از اینکه ماهی عامل علائم حساسیت شما هستند و مشکل دیگری باعث بروز علائم نشده است، احتمالا پزشک به بررسی علل احتمالی دیگر نیز می‌پردازد. یکی از این علل احتمالی «اسکروبروئوز» است، نوعی مسمومیت غذایی که در آن سطح بالایی از هیستامین هنگام شروع به فساد ماهی تولید می‌شود.
سایر واکنش‌ها ممکن است در اثر سموم ماهی که به صورت طبیعی در آن وجود دارند، بروز کنند. این سموم می‌توانند موجب مسمومیت انسان شوند، برای مثال می‌توان به «سیگواترا» یافت شده در باس دریایی و ماهی خال مخالی اشاره کرد. این ماده سالانه باعث ایجاد بثورات و علائم تنفسی در 50 هزار نفر می‌شود.
به طور معمول بعضی از افراد ممکن است همین واکنش‌ها را نسبت به مرغ تجربه کنند که در آن حساسیت به پاروالبومین‌های مرغ گاهی موجب واکنش مشابه با حساسیت به ماهی را برانگیزاند.
درمان حساسیت به ماهی
از آنجا که پاروالبومین‌ها در گونه‌های مختلف ماهی متفاوت هستند، ممکن است در صورت حساسیت به آن، حذف تمام ماهی‌ها از رژیم غذایی‌تان بسیار کمک کننده باشد. این موضوع شامل حذف هرگونه سس، چاشنی یا غذای حاوی فرآورده‌های جانبی ماهی نیز می‌شود.
ماهی یکی از هشت آلرژنی است که باید روی کلیه برچسب‌های مواد غذایی ذکر شود. تولید کننده باید نوع ماهی مورد استفاده در فرآورده را مشخص و اطمینان حاصل کند که خواندن آن برای همه ممکن است.
اگر علائم آلرژی شما خفیف هستند، اغلب می‌توانید آن‌ها را با یک شربت یا قرص آنتی هیستامین بدون نسخه درمان کنید، اما اگر در معرض واکنش شدید قرار دارید، ممکن است پزشک از آمپول اپی‌نفرین استفاده کند. از این‌رو توصیه می‌شود حتما هنگام بروز علائم آلرژی به ماهی به پزشک مراجعه کنید. برخلاف دیگر اشکال حساسیت، حساسیت‌های غذایی را نمی‌توان با تزریق‌های آلرژی (ایمونوتراپی) درمان کرد.
پیشگیر از بروز مجدد علائم آلرژی به ماهی
درحالی‎‌که ممکن است آلرژی ماهی نسبت به حساسیت به بادام زمینی یا سایر غذا‌های دریایی رواج کمتری داشته باشد، اما به همان‌اندازه جدی است. به همین علت در صورت تشخیص حساسیت به ماهی، باید برای محافظت از خود و پیشگیری از بروز مجدد علائم حساسیت، اقدام زیر را انجام دهید:
همواره برچسب محصولات غذایی را بخوانید. اگر نمی‌دانید که برای تهیه یک فرآورده از ماهی استفاده شده یا خیر و راهی برای اطمینان حاصل کردن از عدم وجود ماهی در آن نیست، از مصرف فرآورده مذکور اجتناب کنید.
اجازه دهید فرد دیگری خرید ماهی را انجام دهد. حتی در تمیزترین مراکز فروش ماهی، سطوح، ظروف و بسته‌بندی‌ها می‌توانند باعث بروز مجدد حساسیت شوند.
از رفتن به رستوران‌های دریای خودداری کنید. حتی اگر قرار است گوشت گاو را انتخاب کنید، ممکن است لوازمی که در پخت آن به کار رفته‌اند آغشته به ماهی باشند.
در رستوران‌های چینی و ژاپنی بیشتر مراقب باشید. اگر ترکیبات یک خوراکی را نمی‌دانید، حتما از مسئولین رستوران در این رابطه سوال کنید.