بزرگنمايي:

آریا بانو - «سقط جنین، یعنی خاتمه‌دادن به حاملگی پیش از آنکه جنین قادر باشد در خارج از رحم به‌طور مستقل زندگی کند، اما سقط غیرقانونی، سقطی است که به‌طور کلی ممنوع است؛ این ممنوعیت در 73 کشور دنیا، یعنی حدود یک‌چهارم کشورهای جهان، اعمال شده است» (سرایی، 1391: 6).

به گزارش ایسنا، با توجه به اهمیت بحث سقط جنین، پژوهش‌های متعددی در این زمینه صورت گرفته که در این گزارش برخی یافته‌ها و مستندات چهار پژوهش انجام شده در این حوزه مرور و بررسی شده است.
«سقط از لحاظ اخلاقی بسیار بحث‌برانگیز است، به‌طوری که سقط جنین یکی از دشوارترین مسائل اخلاقی است و با آنکه بر اساس شواهد تاریخی از حدود 2 هزار سال پیش انجام می‌شده، هنوز این مسأله به‌صورت قطعی از نظر اخلاقی فیصله نیافته است» (شهبازی و دیگران، 1386: 355).
«از نظر "لستاژ" ترجیح منافع فردی، رفتارهای عقلانی متناسب با سود مادی، افزایش هزینه‌های فرصت برای زنان و کاهش درآمد نسبی جوانان در شرایط رشد اقتصادی پایین، موجب گسترش فردگرایی سکولار، افزایش روابط جنسی بدون بچه، بچه‌دار نشدن اختیاری، سقط جنین، کاهش گرایش‌ها و رفتارهای مذهبی و درنهایت کاهش باروری شده است» (سرایی، 1391: 13).
سالیانه 80 هزار سقط در ایران رخ می‌دهد و بیشتر آن‌ها غیرقانونی است
«براساس آمار ارائه‌شده توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در ایران، از میان 80 هزار سقطی که سالیانه صورت می‌پذیرد (200 مورد در روز)، بیشتر آن‌ها غیرقانونی و غیربهداشتی است. از آن‌جا که انجام سقط در ایران قانونی نیست، اطلاعات دقیقی از عوارض جسمی، روحی و روانی، اجتماعی و اقتصادی آن وجود ندارد و در این سقط‌های پنهانی مراجعه به بیمارستان صورت نمی‌گیرد؛ چراکه سقط، عملی مذموم شناخته می‌شود و متولی آن در برنامه‌های خدمات بهداشتی و درمانی همواره غایب است. این درحالی است که عوارض این عمل غیرقابل انکار است» (همان. 353).
از میان هر چهار زن، یک سقط جنین عمدی در طول دوران بارداری رخ می‌دهد
عرفانی و مک‌کولان در پژوهشی با عنوان «میزان‌های سقط جنین عمدی در ایران: نقش وسایل پیشگیری از بارداری و مذهب» نشان می‌دهند که از هر چهار زن در ایران یک سقط جنین عمدی در طول دوران بارداری رخ خواهد داد» (سرایی، 1391: 16).
رضایت‌مندی اقتصادی؛ زیربنای اصلی نگرش مردم در تعداد فرزندان
«برخلاف فقدان آمارهای مستند در این زمینه، شواهد نشان می‌دهد سقط جنین، معضلی بوده که با اجتماع گره خورده است، از اجتماع متأثر می‌شود و بر آن تأثیر می‌گذارد» (همان. 6). «هاروی لیبنشتاین از نظریه‌پردازان اقتصاد باروری، تئوری خود را بر این فرض استوار کرده که منفعت یا عدم منفعت اقتصادی عاملی است که باعث می‌شود والدین تصمیم بگیرند چه تعداد فرزند داشته باشند. چنانچه منافع داشتن فرزند بیشتر از هزینه‌ها یا مخارج آنان باشد نگرش والدین مثبت خواهد بود و تصمیم به داشتن بچه خواهند گرفت. از این رو تعادل بین رضایت‌مندی اقتصادی و هزینه‌های نگهداری فرزند، زیربنای اصلی نگرش مردم در مورد تعداد بچه را تشکیل می‌دهد» (همان. 9).
«زنان برای انجام سقط غیرقانونی به واکنش‌ها و عکس‌العمل‌های خانواده، دوستان و تیم درمانی اهمیت می‌دهند. باورهای نادرست یا عدم اعتماد به احکام شرعی و همچنین احساس مفیدتر بودن ختم بارداری نسبت به ادامه‌دادن برای کل خانواده، زمینه مساعدی را برای حذف اخلاقیات فراهم می‌آورد. حمایت‌های تیم درمانی نیز بر نحوه مقابله با ممنوعیت‌های اجتماعی تأثیر می‌گذارد و درنهایت زن، سقط را به انجام می‌رساند» (شهبازی و همکاران، 1386: 353).
عوامل مؤثر در تصمیم زنان در سقط‌های ارادی
«عوامل مؤثر در تصمیم زنان در سقط‌های عمدی شامل چند دسته می‌شود: 1. خانواده، دوستان و اجتماع: زمانی که زن دچار بارداری ناخواسته شود، مضطرب و ناراحت است، شرایط روحی و روانی او به گونه‌ای است که نیازمند حمایت خانواده است. از طرفی به‌دلیل ممنوعیت سقط در ایران و عدم دست‌یابی آسان به مکان و عاملان سقط، نیاز به رابطی وجود دارد تا بتواند به شرایط سقط دسترسی پیدا کند. بنابراین زنان به مشورت با همسر، خانواده یا دوستانشان می‌پردازند. هرچند نقش همسر تا آن‌جاست که تنها رضایت خود را با سقط اعلام می‌کند و حمایت مالی و هزینه سقط را برعهده می‌گیرد» (همان. 355).
«2. تیم درمانی: عکس‌العمل تیم درمانی در مقابل زنان متقاضی سقط به‌گونه‌ای است که یا انگیزه بیمار را تقویت می‌کند یا او را با جنبه دیگری از موضوع سقط آشنا کرده و نگرش و گاهی تصمیم او را تغییر می‌دهند. تیم درمانی معمولاً با اصرار بیماران مستأصل مواجه می‌شوند، اما به دلایل گوناگون، خودشان نیز از مبادرت به سقط اجتناب می‌کنند و تنها او را با روش‌ها یا مکان‌های سقط آشنا می‌کنند، اما گاهی اگر علت و انگیزه سقط به نظر تیم درمانی موجه باشد و بیمار اصرار بورزد یا سن بارداری پایین باشد امکان راهنمایی بیمار به سوی مکان‌ها و عاملان سقط بیشتر می‌شود. عده‌ای از متخصصان و کارشناسان مامایی با بیان عوارض سقط تلاش می‌کنند زنان را از اقدام به این عمل بر حذر دارند» (همان. 356).
«3. اعتقادات شرعی و باورهای شخصی: نقش اعتقادات شرعی و باورهای شخصی در انتخاب سقط مؤثر است. از همان ابتدا که انگیزه ختم بارداری در ذهن شکل می‌گیرد، زن با جنگ درونی روبه‌رو است. او از طرفی سقط را از لحاظ وجدانی یا از لحاظ شرعی گناه می‌داند و از جنبه‌ای دیگر با توجه به شرایط زندگی‌اش چاره‌ای جز این کار ندارد و درنهایت تصمیم به سقط می‌گیرد» (همان. 357).
زنان در هنگام تصمیم برای سقط ارادی با نگرانی‌های گوناگونی مواجه می‌شوند که اضطراب و ترس آن‌ها را از اقدام به این عمل افزایش می‌دهد. این نگرانی شامل چند دسته هستند از جمله «1. نگرانی برای سلامت جسمی خود: یکی از شایع‌ترین نگرانی‌های زنان برای اقدام به سقط جنین ترس از به مخاطره‌افتادن سلامت جسمی خود اوست. غیرقانونی‌بودن سقط و عملکرد مخفیانه برای اقدام به آن، بر ترس و نگرانی می‌افزاید. 2. نگرانی از به مخاطره‌افتادن حیثیت اجتماعی: افزون بر مخاطرات جسمی یکی از نگرانی‌های زنانی که به‌دلیل وضعیت خاص ازدواجشان مانند بارداری در ازدواج موقت یا عقد، اقدام به سقط می‌کنند بروز سوءتفاهم در دیگران است. احساس تنهایی و مخفی نگه‌داشتن موضوع نگرانی‌های این افراد را تشدید می‌کند» (نجاتی، 1393: 180).
از سویی دیگر «فقر، مشکلات اقتصادی، عدم توانایی پرداخت هزینه نگهداری و تربیت فرزند و مشکلات مرتبط با زناشویی مانند طلاق، اعتیاد و… از مهم‌ترین دلایل اقدام به سقط‌ها در پنج سال اخیر در شهر تهران بوده است» (سرایی، 1391: 15).
بیشتر مردان هستند که تصمیم بر سقط جنین همسرانشان می‌گیرند
«اگرچه که برای سقط جنین نقش زن و شوهر در این تصمیم‌گیری اهمیت دارد، اما در پژوهش‌های صورت‌گرفته در این زمینه تعداد مردانی که به تنهایی تصمیم‌گیرنده برای سقط جنین بودند و نظر خود را به همسرشان تحمیل کرده‌اند، تعداد بیشتری هستند» (نجاتی، 1393: 179).
روش‌های سقط غیرقانونی دارای چند دسته هستند که می‌توان به روش‌های زیر اشاره کرد: «1. داروهای سقط‌زا: این داروها با مقادیر کم بی‌تأثیر هستند، ولی در مقادیر بیشتر بدون اثر سقط‌زایی مستقیم با ایجاد اثرات توکسیک ایجاد سقط می‌کنند. 2. ترکیبات سقط‌زای موضعی: با اعمال اثر شیمیایی خود در داخل واژن یا سرویکس منجر به سقط می‌شوند .3. ابزار و وسایل سقط‌زا: مؤثرترین روش برای سقط هستند و از طریق شست‌وشوی داخل رحم، تزریق سریع و پرفشار داخل رحم یا استفاده مستقیم از اشیا سخت یا فلزی مانند روش کورتاژ به‌کار می‌روند» (کاظمیان، 1384: 452).
«تقریبا بیشتر موارد سقط‌های ارادی در ماه‌های دوم و سوم که زن از حاملگی خود مطمئن شده با استفاده از داروها یا آسیب موضعی در ناحیه سرویکس و رحم صورت می‌گیرد، اما در ماه اول که هنوز حاملگی قطعی نیست از روش‌های خشن فیزیکی به‌صورت ایراد ضربات به بدن یا افزایش فعالیت‌های جسمانی استفاده می‌شود که معمولاً با صدمات قابل توجه داخلی چون پارگی احشاء، شکستگی استخوانی و درنهایت شوک و خون‌ریزی‌ها همراه می‌شود» (همان. 452).
همچنین این نوع سقط «عوارض دیگری چون عفونت، خون‌ریزی، جراحت مجرای تناسلی، پارگی رحم، آمبولی، هیسترکتومی و کوما که در صورت تأخیر یا عدم درمان، کشنده هستند را به‌دنبال دارد. افزون بر عوارض جسمی و مرگ برای زنان، احتمال ایجاد مشکلات روانی نیز پس از انجام سقط وجود دارد» (شهبازی و همکاران، 1386: 353).
پیامدهای اجتماعی سقط ارادی چیست؟
این پیامدها انواع گوناگونی دارد که به‌صورت مختصر به شرح برخی از این پیامدها می‌پردازیم: «تغییر در روابط زناشویی: مشخص‌ترین پیامد سقط به تغییرات جسمی و خلقی بین زن و شوهر بازمی‌گردد. بخشی از این تغییرات، معلول طبیعت سقط جنین مانند درد و خونریزی است، اما بخش دیگر آن به نگاه و نگرش زن به نقش همسر در به‌وجود آوردن وضعیت جدید مربوط می‌شود» (نجاتی، 1393: 183).
«مقصر دانستن شوهر و ترس از بارداری ناخواسته می‌تواند بر روابط جسمی و عاطفی زوجین اثر نامطلوب به‌جا بگذارد. کشمکش، دعوا و کاهش روابط جنسی معمول‌ترین این مواردند. شدت این تغییرات به احساس زن در مقصر دانستن شوهر، روابط عاطفی زوجین پیش از سقط، شدت صدمه‌های جسمی وارد بر زن و نگاه کلی زن به سقط بازمی‌گردد» (همان).
تبدیل سقط غیرقانونی به تجارتی پرسود
نکته دیگر در این رابطه «هزینه‌های انجام سقط است که بخش مهمی از مسأله اقدام به سقط را تشکیل می‌دهد. این هزینه‌ها بسته به شیوه به‌کار رفته (گیاهی، شیمیایی یا جراحی) فرد اقدام‌کننده و تخصص او، محل انجام سقط و البته سالی که سقط صورت گرفته متغیر است. نکته مورد توجه دیگر این است که به‌طور معمول برای انجام قانونی همین سقط‌ها با روش‌های مشابه، هزینه‌های داروها و آمپول‌ها ده‌ها بار کمتر از قیمتی است که برای تهیه آن‌ها از بازار سیاه پرداخت می‌شود. به این هزینه‌ها باید مخارج مربوط به سونوگرافی، آزمایش‌ها، روش‌های اولیه ناموفق، پیگیری‌های بعدی پزشکی، باقی‌ماندن بخشی از محصولات بارداری و نیاز به جراحی مجدد و… را نیز افزود.» (همان. 182).
«این هزینه‌ها نشان می‌دهد که چگونه سقط غیرقانونی می‌تواند به تجارتی پرسود مبدل شود. به‌نظر می‌رسد زیرزمینی و غیرقانونی‌بودن سقط، زمینه مساعدی برای جریان کثیف درآمد برخی سودجویان حتی در لباس کادر پزشکی فراهم آورده است» (همان).
محروم بودن زنان از خدمات مشاوره پیش از سقط
«متأسفانه زنان ایرانی از خدمات اختصاصی مشاوره پیش از سقط بی‌بهره‌اند؛ شاید ارائه چنین خدماتی که به‌طور ویژه مشکلات زنان و دختران با بارداری ناخواسته را تحت بررسی کارشناسانه و ارائه راه حل متناسب قرار می‌دهد، بتواند نقش عمده‌ای در کاهش سقط‌های غیرقانونی و غیرسالم داشته باشد. برطرف ساختن ابهامی که در زنان به‌دلیل اطلاعات غلط مرتبط با احکام شرعی و حقوقی سقط شکل گرفته است را می‌توان با آموزش مناسب در دوران پیش از دانشگاه آغاز کرد و اتکای زنان و دختران را به گفته‌های غیر معتبر اطرافیان برطرف ساخت و درنتیجه آن‌ها را از انجام سقط‌های پرعارضه و غیرضروری بر حذر داشت» (شهبازی و همکاران، 1386: 363).
لزوم بازنگری در قانون جاری سقط در ایران
«از سویی دیگر سیاست‌گذاران بهداشت و آموزش با به‌کارگیری راهکارهایی جهت جلب اعتماد تیم درمانی، برای ارائه آمار صحیح بارداری‌های ناخواسته و میزان تمایل و اقدام به سقط غیرقانونی می‌توانند زمینه بازنگری مجدد قانون جاری سقط در ایران را امکان‌پذیر ساخته و شرایط اصلاح و توسعه آن را فراهم سازند» (شهبازی: 364).
منابع
1. شهبازی، شیرین، فتحی‌زاده، ناهید و طالقانی، فریبا. (1386). «فرایند تصمیم‌گیری برای سقط غیرقانونی». فصلنامه باروری و ناباروری. صص 352-365.
2. کاظمیان، محمد. (1384). «روش‌های متداول در انجام سقط جنایی و علل مرگ‌ومیر ناشی از آن». فصلنامه باروری و ناباروری. صص 450-456.
3. نجاتی حاتمیان، سیمین. (1393). «تجربه سقط جنین ارادی در زنان متأهل شهر تهران». مجله مطالعات اجتماعی ایران. دوره هشتم. شماره 1. صص 164-184.
4. سرایی، حسن و پگاه روشان شمال. (1391). «سنجش عوامل اجتماعی مؤثر بر نگرش زنان باردار نسبت به سقط عمدی». فصلنامه زن در توسعه و سیاست. دوره دهم. شماره 2. صص 5-23.
سارا ایزدخواه، خبرنگار ایسنا- منطقه خراسان
انتهای پیام